Tag: profilaktyka

Ideologia medycyny naprawczej a promocja zdrowia

~ prace ~ Dodaj komentarz
5/5 - (2 votes)

Wspominaliśmy już o nieadekwatności ideologii medycyny naprawczej dla promocji zdrowia. Nieadekwatne tym samym, są jej instytucje, modele ról zawodowych i organizacja opieki, odzwierciedlające tę ideologię. Reorientacja służby zdrowia – na­kierowanie jej na włączenie do swego repertuaru działań promu­jących zdrowie, a więc znaczne rozszerzenie zakresu jej działań – wymaga także zmian w profilu kształcenia personelu medycz­nego. Lekarz, pielęgniarka powinni nie tylko zajmować się leczeniem pacjenta czy profilaktyką określonych schorzeń, ale także zwiększać świadomość zdrowotną, rozbudzać potrzeby zdrowotne i uczyć sposobów ich zaspokajania. Wyizolowany dotychczas ze swego kontekstu (fizycznego i społecznego) pa­cjent ma odtąd być postrzegany na tle swoich warunków życia, pracy, środowiska zamieszkania, a także rodziny, społeczności lokalnej. Zamiast biernym odbiorcą usług medycznych ma być świadomym podmiotem kształtującym swoje zdrowie, a rolą służby zdrowia jest mu to ułatwić. Wymaga to zmiany hierarchii wartości istniejących w praktyce medycznej, sposobów działa­nia, a także zmiany dominującego stosunku pacjent-lekarz, z patemalistycznego na partnerski.

Wszystkie powyższe działania mogą być zarówno elemen­tami jednego, zintegrowanego programu zmiany społecznej, jak i rozproszonymi działaniami różnych sektorów. Ambicją pro­mocji zdrowia jest oczywiście ta pierwsza opcja. Miejscem, w którym ma się przede wszystkim dokonywać owa integracja, jest „siedlisko” ludzkie (setting), czyli miejsce, w którym ludzie mieszkają, pracują, uczą się, uzyskują opiekę zdrowotną, korzys­tają ze świadczeń i spędzają swój wolny czas. Stwarzatokompleksową możliwość zmiany warunków ich życia na zdrow­sze, a w tym kontekście także pomoc w dokonywaniu przez nich prozdrowotnych wyborów w zakresie stylu życia.

Kształtowanie programów profilaktycznych

~ prace ~ Dodaj komentarz
5/5 - (2 votes)

Społeczności lokalne i różne grupy społeczne powinny mieć swój udział nie tylko w realizacji odpowiednich, programów prozdrowotnych ich dotyczących, ale także mieć wpływ na kształtowanie owych programów, ustalanie priorytetów, kon­trolę ich przebiegu. Rola ich powinna tu być w znacznej mierze podmiotowa, charakterystyczna dla ruchu społecznego. Oczy­wiście, aby była możliwa taka partycypacja społeczna w działal­ności prozdrowotnej, musi być spełniony cały szereg warunków mikro- i makrospołecznych.

Właściwą ramą dla aktywizacji społecznej są więc zarówno demokratyczne mechanizmy społeczne (społeczeństwo obywatelskie – spontaniczne grupy interesów, niezależne od struktur państwowych), jak i możliwości zdobycia właściwego poziomu wiedzy i umiejętności prozdrowotnych, świadomość i indywidualne kwalifikacje ludzi. Istotną charak­terystyką pożądanej tu aktywności społecznej są także tzw. wzory zachowań obywatelskich i „cnót obywatel­skich”,  do których należą wykształcone sys­temy wartości, tożsamość jednostek, aktywność indywidualna, zaangażowanie społeczne, realizacja zbiorowych aspiracji, po­czucie więzi grupowych, zdolność do samoorganizowania się, samorządność, kreatywność i racjonalizm działań, a także wzory zachowań realizujących działania dla wspólnego dobra, zdol­ność do ofiarności, przezwyciężania egocentryzmu i gotowość do współdziałania z innymi.

Kształtowanie programów profilaktycznych jest ważnym elementem działań na rzecz zdrowia publicznego. Polega na opracowaniu i wdrożeniu działań mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób oraz poprawę jakości życia osób objętych programem. Programy profilaktyczne mogą dotyczyć różnych obszarów zdrowia, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory czy choroby zakaźne.

Podstawowym elementem kształtowania programów profilaktycznych jest identyfikacja czynników ryzyka występowania danej choroby. Czynniki te mogą być różnego rodzaju i zależą od charakterystyki choroby oraz grupy docelowej programu. W przypadku chorób układu krążenia mogą to być np. palenie papierosów, nadwaga, wysokie ciśnienie krwi czy brak aktywności fizycznej. Ważne jest również określenie grupy docelowej programu i dostosowanie działań do jej potrzeb i możliwości.

Kolejnym etapem kształtowania programów profilaktycznych jest opracowanie i wdrożenie konkretnych działań profilaktycznych. Mogą to być różnego rodzaju działania, takie jak kampanie informacyjne, warsztaty, szkolenia, badania przesiewowe, czy programy aktywności fizycznej. Ważne jest, aby działania były skuteczne i dostosowane do potrzeb i możliwości grupy docelowej.

Ostatnim etapem kształtowania programów profilaktycznych jest ocena ich skuteczności i ewentualne dostosowanie lub modyfikacja działań. Ocena skuteczności programu może obejmować np. analizę wskaźników zdrowotnych, np. poziomu cholesterolu czy ciśnienia krwi, analizę zasięgu działań, opinii uczestników, czy kosztów programu.

Podsumowując, kształtowanie programów profilaktycznych jest istotnym elementem działań na rzecz zdrowia publicznego. Wymaga ono identyfikacji czynników ryzyka, określenia grupy docelowej, opracowania i wdrożenia działań profilaktycznych oraz oceny ich skuteczności. Ważne jest, aby programy profilaktyczne były skuteczne, dostosowane do potrzeb i możliwości grupy docelowej oraz były oceniane i ewentualnie dostosowywane w oparciu o wyniki oceny.

Interwencja w sferze zdrowia

~ prace ~ Dodaj komentarz
5/5 - (1 vote)

Inne są także metody oddziaływania tradycyjnego modelu profilaktycznego i modelu promocji zdrowia. Posługując się rozróżnieniem metod interwencji w sferze zdrowia publicznego wprowadzonym przez Beattiego można wykazać, że te pierwsze są oparte na oddziaływaniach typu autorytarnego, a drugie — raczej na negocjacjach.

Tabela 1. Metody interwencji w sferze zdrowia

 

Autorytarne

Indywidualne

Techniki perswazyjne

Regulacje prawne (np. obowiązek szczepień)

Kolektywne

Porady zdrowotne

Działania społeczności lokalnych na rzecz zdrowia

 

Negocjowanie

Porównanie założeń, jakimi oba podejścia (tj. profilaktyczne i promocyjne) posługują się w celu kształtowania prozdrowotnych postaw i zachowań, niewątpliwie ukazuje głębsze osadzenie tych drugich zarówno w realiach życia ludzi, jak i dorobku nauk o zachowaniu. Aby jednak porównanie takie było „fair”, należy zwrócić uwagę, że porównujemy, z jednej strony, model od wielu lat realizowany w praktyce, którego słabości miały szansę się ujawnić, z drugiej zaś, mamy do czynienia z modelem normatyw­nym i życzeniowym, którego weryfikacja przez praktykę dopiero się rozpoczyna i problemy z jego aplikacją możemy na razie tylko (być może nie w pełni) antycypować.

Promocja zdrowia dostrzega, że złożoność uwarunkowań zdrowia wymaga wielu partnerów, z różnych poziomów or­ganizacji społeczeństwa. „Partnerstwo dla zdrowia” wymaga więc współdziałania pojedynczych ludzi, ich rodzin, społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych, mass mediów, a także ośrodków władzy i administracji państwowej różnych szczebli. Na szczególną uwagę zasługuje tu odpowiednia polityka zdro­wotna państwa, przejawiająca się w tworzeniu właściwych pod­staw legislacyjnych i alokacji środków wspierających prozdrowotne działania. Promocja zdrowia jest zatem procesem prze­kraczającym znacznie tradycyjną działalność „sektora zdrowia”. Według wspomnianej już Karty Ottawskiej promocja zdro­wia winna być realizowana poprzez określone działania zaliczone do pięciu podstawowych obszarów. Są to:

–        tworzenie prozdrowotnej polityki państwa,

–        kreowanie środowisk sprzyjających zdrowiu,

–        wzmacnianie mobilizacji i partycypacji społecznej na rzecz zdrowia,

–        rozwijanie indywidualnych umiejętności prozdrowotnych,

–        reorientacja służby zdrowia.

Metody oświaty zdrowotnej

~ prace ~ Dodaj komentarz
5/5 - (1 vote)

Już pierwsze próby poszukiwania skutecznych metod zwal­czania chorób przewlekłych skierowały uwagę badaczy ku ludz­kim zachowaniom, które towarzyszyły ich występowaniu, a jed­nocześnie — jak sądzono — poddawały się modyfikacjom (na przykład picie alkoholu czy palenie tytoniu). W latach sześćdzie­siątych upatrywano w edukacji zdrowotnej podstawowy klucz do uporania się z tymi problemami. Edukacja zdrowotna, nakierowana głównie na prewencję, koncentrowała się przede wszystkim na oddziaływaniach mających na celu eliminację zachowań niosących w sobie ryzyko rożnych chorób. Sprowa­dzały się one często do kampanii „zakazów”, straszenia i ekspo­nowania zagrożeń, poprzez ulotki i plakaty: „Nie pij”, „Nie pal”, „Alkohol twój wróg”, „Gruźlica czyha”, „Tęp muchy” – które za pomocą odpowiednio przerażających wizji graficznych ostrze­gały przed niebezpieczeństwami, na jakie narażają się nie prze­strzegający tych zakazów i nakazów. Oczywiście pojawiały się także hasła pozytywne, mające przyczynić się do wzrostu ogólne­go poziomu zdrowia – „Sport to zdrowie”, „Pij mleko”, jednak ciężar gatunkowy tych oddziaływań skupiał się głównie na iden­tyfikowaniu i ostrzeganiu przed czynnikami chorobotwórczymi.

W miarę rozwoju i doskonalenia się metod oświaty zdrowot­nej hasłowe oddziaływanie coraz częściej przybierało formy bardziej systematycznych działań edukacyjnych, między innymi przez wprowadzanie ich do formalnych instytucji edukacyjnych z przekonaniem, że są one „siłą napędową innowacyjnego myś­lenia i zmiany”, a także ze względu na doceniony już fakt, że większość zachowań zdrowotnych ma swoje korzenie w dzieciń­stwie i młodości. Rozwój masowych środków przekazu stworzył nowe dodatkowe możliwości informowania społeczeństwa o chorobach i sposobach ich unikania. Jeszcze dzisiaj tradycyjna, zorientowana na prewencję oświata zdrowot­na koncentruje się przede wszystkim na zagrożeniach i pojedyn­czych zachowaniach zagrożenia te minimalizujących.

Prewencja chorób

~ prace ~ Dodaj komentarz
5/5 - (1 vote)

Profilaktyka, czyli prewencja chorób, z definicji koncentruje się na chorobie, jej czynnikach ryzyka i populacjach, które na określoną chorobą są szczególnie zagrożone. Podstawą działań profilaktycznych są badania epidemiologiczne; ustalając roz­przestrzenienie i zasięg poszczególnych chorób określają seg­menty populacji, wśród których istnieje najwyższe prawdopodo­bieństwo wystąpienia danej choroby. Oczywiście w niektórych wypadkach adresatem działań profilaktycznych są także całe populacje. Metody, jakimi posługuje się profilaktyka, mogą być zarówno nakierowane na środowisko (eliminacja zagrażającego czynnika, na przykład salmonelli, przy zanotowaniu i ziden­tyfikowaniu źródła zatruć) i na jednostki ludzkie (na przykład zwiększanie odporności na zachorowanie przez stosowanie szczepień, izolację od zagrożenia w postaci kwarantanny, dostar­czanie wiedzy o chorobie i instrukcji na temat zachowań umoż­liwiających uniknięcie zagrożenia).

Działania profilaktyczne przyjmują więc na ogół formę pewnych administracyjnie zorganizowanych działań (szczepie­nia, badania screeningowe itd.) oraz działań edukacyjnych. W każdym przypadku jednak u podstaw podejmowanych dzia­łań znajduje się wyraźnie określona choroba lub swoisty czynnik ryzyka.

Natomiast promocja zdrowia nie koncentruje się na żadnej specyficznej chorobie czy zagrożeniu. Orientuje się na całe populacje, na wszystkich ludzi, bowiem każdy posiada jakiś potencjał zdrowia, który może utrzymywać i pomnażać. W tym celu promocja zdrowia podkreśla interakcje między człowiekiem i jego społecz­nym i fizycznym środowiskiem, wagę stylów życia i wzorów codziennych zachowań, dostrzegając we wszystkich tych wymia­rach determinanty ludzkiego zdrowia.

W odróżnieniu od działań profilaktycznych, które są plano­wane i egzekwowane przez sektor zdrowia, działania z zakresu promocji zdrowia wymagają także interwencji na poziomie rządów i społeczności. Budowa zdrowego i bezpiecznego środo­wiska wymaga bowiem odpowiedniej legislacji, nakładów finan­sowych, profesjonalistów z zakresu wielu dziedzin (przemysł, transport, rolnictwo, edukacja itd.), centralnych i lokalnych programów. Głównymi aktorami promocji zdrowia powinni być jednak sami ludzie, których do realizacji tych zadań należy w sposób szczególny przygotować. Chodzi tu przede wszystkim o zwiększenie ich kompetencji w dostrzeganiu i rozwiązywaniu problemów zdrowotnych – o kształcenie odpowiedniej świado­mości prozdrowotnej, motywacji, posiadanie odpowiedniej wie­dzy i umiejętności. Niezbędną funkcję pełni tu edukacja zdrowotna, choć składają się na nią nieco inne treści niż w przypadku profilaktyki, a także do pewnego stopnia inne sposoby oddziaływania. Jednak — jak można sądzić — wynika to z różnicy czasów, w jakich oba podejścia były formowane, aktualnego stanu wiedzy na temat możliwości kształtowania ludzkich zachowań i gotowości do posługiwania się tą wiedzą.