Kategoria: prace magisterskie

prace magisterskie z promocji zdrowia

Pojęcie choreoterapii

~ prace ~ Dodaj komentarz
Rate this post

Od wieków doceniano wartość tańca w procesie oddziaływania na człowieka, nie tylko ze względu na jego atrakcyjność, ale przede wszystkim z uwagi na wszechstronny wpływ na organizm jednostki. Taniec „pozytywnie działa na biologiczną sferę człowieka: układ krążenia, oddechowy, dokrewny, nerwowy, mięśniowy i kostno – stawowy. […] Ten rodzaj aktywności ruchowej kształtuje sprawność motoryczną, prowadząc do harmonijnego rozwoju organizmu”[1]. Dlatego też, coraz większą uwagę zaczęto poświęcać zastosowaniu tańca w działaniach o charakterze terapeutycznym. Szczególne zainteresowanie wzbudza on wśród osób zajmujących się naturalnymi środkami leczniczymi. Wynika to z faktu, iż nie należy on do metod inwazyjnych, takich jak przykładowo farmakologia, ale przede wszystkim jest skuteczną oraz głęboką metodą oddziaływania na człowieka, której efekty są długotrwałe.

Terapia tańcem jest zaliczana do szerokiego nurtu działań arteterapeutcznych, będąc jednocześnie określana jako forma psychoterapii, w której nie chodzi o taniec w znaczeniu profesjonalnego opanowania czy doskonalenia technik tanecznych, ale najważniejszy jest sam ruch oznaczający oraz wyrażający życie. Ruch jako podstawowy stan życia człowieka posiada „znaczenie intrapsychiczne, adaptacyjne i interpersonalne. Daje możliwość poznania świata i stworzenia komunikacyjnego połączenia z innymi ludźmi”[2]. Terapeuci tańcem podkreślają, że ruch posiada niezwykle ważne znaczenie w procesie rozwoju człowieka, z uwagi na fakt, iż w początkowych stadiach rozwoju jest on dla dziecka jednym z najważniejszych sposobów zdobywania wiadomości o sobie samym oraz otoczeniu. Poprzez przypadkowe ruchy następuje stymulacja zmysłowa, np. zmysł kinestetyczny wraz z dotykiem posiada decydujący wpływ dla rozwoju image ciała (czyli mentalnego wyobrażenia o ciele). Dodatkowo ruch odgrywa znaczącą rolę w rozwoju emocjonalnym, gdyż pierwszy kontakt dziecka opiera się przede wszystkim na dotyku i ruchu, tworząc swoisty prototyp późniejszych relacji międzyludzkich, dziecko uczy się samoakceptacji, postrzegania innych ludzi, co ułatwia mu nawiązywanie bardziej harmonijnych związków interpersonalnych. D. Koziełło zaznacza, iż w tym prewerbalnym okresie wszystkie doświadczenia łączą się z odczuciami ciała oraz z ruchem, ciało staje się pamięcią dla wspomnień z tego etapu życia[3].

Terapia tańcem jest osadzona w nurcie psychoterapii humanistycznej, gdzie człowiek jest traktowany jako wolny, odpowiedzialny podmiot, znajdujący się w procesie nieustannego „stawania się sobą”, świadomym zarówno warunków, w których funkcjonuje, jak i osobistych celów. Jest to tzw. ujęcie holistyczne, odwołujące się do wszystkich poziomów bycia człowieka zgodnie, z którym jest on jednością psychofizyczną, co oznacza wzajemność relacji ciała i psychiki: nie tylko psychika wpływa na ciało, ale także doświadczenia ciała mają wpływ na psychikę. Oznacza to, iż ciało oddziałuje na uczucia, nastrój jednostki, jego postawę życiową, w związku z czym funkcjonuje ona (pod względem umysłowych, fizycznym, behawioralnym) w sposób nierozerwalny z otoczeniem.

Termin choreoterapia wywodzi się z języka greckiego, pochodzi on od słowa choreia, czyli „taniec”[4] oraz therapeuein, oznaczającego „leczenie”[5]. Jest ona określana mianem terapii przez taniec (lub terapii tańcem), polegającej na leczeniu ruchem, dążącej do osiągnięcia przez jednostkę integracji psychofizycznej. Jest terapią wielozakresową oraz wielowymiarową, ponieważ „oddziałuje na sferę emocjonalną, motoryczną, fizjologiczną, poznawczą, wolicjonalną, estetyczną, erotyczną oraz sferę kontaktów interpersonalnych”[6]. Choreoterapia wykorzystuje taniec jako narzędzie terapeutyczne w celu przywrócenia, utrzymania i osiągnięcia poprawy psychicznego i fizycznego zdrowia człowieka. Również jest ona definiowana jako „terapeutyczne wykorzystanie ruchu tanecznego jako procesu stymulującego fizyczną i psychiczną aktywność człowieka. Jej istota tkwi w zaangażowanym pokonywaniu trudności tanecznych oraz w emocjonalnym przeżywaniu ruchu związanego z muzyką, w którym w niewerbalny sposób można wyrazić swoje wewnętrzne odczucia”[7].

Konatkiewicz definiując choreoterapię pisze, iż jest to terapia łącząca w sobie elementy takie jak: ruch, rytm, taniec i muzykę oraz bazująca na stosowaniu podstawowych części tworzących taniec, więc ruchu i rytmu – do osiągania harmonii umysłu i ciała, co z kolei pozwala na głębsze poznawanie oraz wyrażanie siebie, własnych emocji wraz ze współodczuwaniem i porozumiewaniem się z drugim człowiekiem. Autorka podkreśla, że „terapia tańcem nie opiera się na nauce techniki, kroków czy układów tanecznych, lecz jest odnajdywaniem własnego wewnętrznego rytmu, uwalnianiem się od codziennych napięć. Uczestnik w czasie ćwiczeń, wsłuchując się w muzykę i siebie, odnajduje własny rytm, zgodny z jego wewnętrznym rytmem, zgodny z nim samym”[8].

American Dance Therapy Association (ADTA) stworzyło definicję terapii tańcem, zgodnie z którą jest ona „psychoterapeutycznym wykorzystaniem ruchu jako procesu, który wspomaga emocjonalną i fizyczną integrację jednostki. Choreoterapeuci pracują z jednostkami, które wymagają specjalnych działań ze względu na zaburzenia zachowania, uczenia się, percepcji i/lub zaburzenia somatyczne. Terapia tańcem jest stosowana jako leczenie, rehabilitacja i edukacja osób zaburzonych emocjonalnie, niepełnosprawnych fizycznie, upośledzonych neurologicznie i społecznie wykluczonych. Terapeuci pracują z osobami w każdym wieku, grupowo i indywidualnie”[9]. Definicja ta nie tylko wyjaśnia samo pojęcie terapii tańcem, ale także wskazuje na obszary zastosowania, czyli adresatów choreoterapii, co pozwala na jej bardziej precyzyjne ujęcie.

Dokonując charakterystyki pojęcia choreoterapii, należy wskazać, iż w literaturze występuje również określenie „terapii tańcem i ruchem”, tzw. DMT – Dance Movement Therapy oraz „psychoterapii tańcem i ruchem”, czyli DMP – Dance Movement Psychoterapy, stosowanych głównie w działaniach

psychoterapeutycznych. Również są one oparte na idei, że ciało i umysł stanowią nierozłączną całość, że ruch odzwierciedla wewnętrzny stan emocjonalny człowieka, z kolei zmiany w ruchu mogą prowadzić do przemian w psychice. Brytyjskie Stowarzyszenie definiuje DMT jako „psychoterapeutyczne wykorzystanie ekspresyjnego ruchu oraz tańca poprzez który człowiek może zaangażować się w proces prowadzący do osobistej integracji i rozwoju”[10] [11].

Terapia tańcem, dążąc do nauczenia pacjenta wyrażania emocji poprzez mowę ciała, wykorzystuje ruch oraz jego analizę do procesu leczniczego. Istotny jest fakt, iż autorzy zajmujący się tą tematyką prowadzą rozliczne analizy w celu uzyskania danych przemawiających za zasadnością stosowania choreoterapii jako środka terapeutycznego. W odniesieniu do ruchu i tańca, jako nośników zmiany w ludzkim mózgu, przeprowadzono wiele badań, głównie z zakresu neurofizjologii, potwierdzając informacje, że taniec prowadzi do:

  • pobudzania wydzielania endorfin, które przeciwdziałają stanom depresyjnym, lękowym,
  • zmian w neurotransmiterach, gdzie aktywność jako biogeniczny regulator wpływa na zmniejszenie drżenia rąk, trzęsienia się itp.,
  • oddziaływania na centralny układ nerwowy, co pozostaje w ścisłym związku z rozwojem ścieżek neuronalnych i ilością połączeń mózgowych,
  • wpływa na pracę narządów i układów wewnętrznych (zależne od jakości i tempa ruchu), takich jak: bicie serca i układ krwionośny, tempo oddechu i układ oddechowy (dotlenienie mózgu i całego organizmu), ruchy jelit, napięcie w układzie mięśniowym itp.

Oznacza to, iż zmiany jakie wywołuje taniec, dotyczą nie tylko układu ruchowego, ale przede wszystkim mózgu oraz osobowości osób uczestniczących w terapii. Wśród walorów choreoterapii wymienia się także: budowanie więzi i pozytywnych relacji pomiędzy uczestnikami grupy terapeutycznej, możliwość rozładowania ukrytych czy negatywnych emocji, nadmiaru energii, oderwania się od codzienności, poszerzenie horyzontów i zainteresowań czy też skierowanie uwagi na procesy wewnętrzne, przeżywanie emocji” .

W swoich oddziaływaniach w kontaktach z pacjentami choreoterapia dąży do osiągnięcia pewnych założonych celów. D. Koziełło zaznacza, iż celem nadrzędnym jest odczucie przez pacjenta swojej cielesności i rozwijanie samoświadomości. Wynika to z założenia, zgodnie z którym „doświadczenia życiowe jednostki są blokowane w jej układzie mięśniowym i kostnym, a pozytywne zmiany na poziomie neuromięśniowym będą powodowały nie tylko fizyczne, ale i psychiczne zmiany” [12] Dzięki temu jednostka osiągnie integrację w kierunku całościowego doświadczenia organizmu i odczuwania pełni poprzez uświadamianie, że emocje i doznania ciała są ze sobą połączone. Ten cel choreoterapii sprawia, iż w człowieku następują zmiany o charakterze intrapsychicznym (samodoświadczanie, samoeksploracja), jak również ruch stwarza odpowiednie warunki do interakcji społecznych, co poprawia relacje z innymi (są to zmiany interpersonalne).

Dodatkowo autorka wskazuje na cztery psychoterapeutyczne cele terapii tańcem, wraz z konkretnymi grupami odbiorców, a mianowicie: uwalnianie tłumionych emocji (np. u pacjentów z psychozami i dzieci autystycznych), uspokojenie, przeżycie zadowolenia (np. u pacjentek onkologicznych po amputacjach), nawiązywanie kontaktów społecznych (np. u młodzieży trudnej wychowawczo) oraz restrukturyzacja psychosomatyczna (np. u osób niepełnosprawnych)[13].

[1]    B. Wojtuń – Sikora, Znaczenie tańca…, dz. cyt., s. 16.

[2] D. Koziełło, Terapia tańcem., dz. cyt., s. 21.

[3] Tamże.

[4]  Słownik Wyrazów Obcych…, dz. cyt., s. 176.

[5]  Z. Abramowiczówna, Słownik grecko – polski…, dz. cyt., s. 453.

[6]  E. J. Konieczna, Arteterapia w terapii i praktyce…, dz. cyt., s. 58.

[7]  O. Kuźmińska, Taniec w teorii i praktyce…, dz. cyt., s. 62.

[8] D. Konatkiewicz, Sekrety tańca: muzyka i ruch jako elementy pedagogiki myślenia twórczego [w:] Metody i formy terapii sztuką…, dz. cyt., s. 34.

[9]  B. Olszewska, Terapia tańcem w terapii [w:] „Wspólne Tematy” Nr 10, 2010, s. 33.

[10]   Psychoterapia Tańcem i Ruchem…, dz. cyt., s. 7.

[11]   Por. A. Galińska – Lachowicz, Resocjalizacja przez choreoterapię – szansa czy porażka? [w:] Areteterapia: od rozważań nad teorią do zastosowań praktycznych, pod red. W. Karolak, B. Kaczorowska, Łódź 2011, Wyd. Akademii Humanistyczno – Ekonomicznej w Łodzi, s. 240-241.

[12]   E. J. Konieczna, Arteterapia w terapii i praktyce…, dz. cyt., s. 62.

[13]   Por. Choreoterapia, czyli taniec o potencjale…, dz. cyt., s. 10.

Znaczenie muzyki w działaniach leczniczych i terapeutycznych

~ prace ~ Dodaj komentarz
Rate this post

Od zarania dziejów muzyka była stosowana w działaniach o charakterze uzdrawiającym. W kulturach pierwotnych za jej pomocą szamani, czarownicy leczyli zaburzenia psychiczne i somatyczne w połączeniu z rytualnymi tańcami, zaklęciami czy też innymi magicznymi obrzędami, w których najważniejszą rolę odgrywały instrumenty tworzące charakterystyczny rytm. Wyjątkowe znacznie przypisywano muzyce w starożytnej Grecji, gdzie powstały pierwsze teorie dotyczące estetycznych walorów muzyki oraz jej możliwości wychowawczych. Muzyka uważana była za mocne narzędzie terapeutyczne w znaczeniu wywoływania określonych reakcji emocjonalnych. Już w tamtych czasach Arystoteles stwierdził, że „niektórzy ludzie pod wypływem melodii wprawiających duszę w stan zachwytu uspakajają się, jak gdyby zażyli lekarstwo lub środek uśmierzający”[1]. Jako pierwszy zwrócił on uwagę na zależności zachodzące pomiędzy muzyką a odwzorowującymi ją reakcjami człowieka, zaliczając ją do grupy sztuk katartycznych, za pomocą których dokonuje się oczyszczenie ducha, czyli katharsis.

Lecznicze i terapeutyczne znaczenie muzyki odnosi się do jej oddziaływania na cały ustrój człowieka, więc nie tylko psychikę czy też doznania o charakterze emocjonalnym, ale także somatykę. Muzyka, pobudzając zmysły, uczucia, wyobraźnię i intelekt, harmonizuje życie wewnętrzne człowieka, a także stanowi jeden ze sposobów niecodziennego leczenia. W. A. Sacher twierdzi, że funkcja terapeutyczna muzyki polega na tworzeniu równowagi psychicznej, pomaga w uzyskiwaniu sprawności psychofizycznej, a przede wszystkim usprawnia pracę z osobami w niwelowaniu deficytów rozwojowych[2].

Muzyka, inspirowany nią ruch oraz rytmizowana, ekspresyjna mowa posiadają w sobie porządek stanowiący o swoistym pięknie i właściwościach regulacyjnych. Porządek ten wyrażany jest poprzez regularną powtarzalność akcentów, czyli metrum, w ścisłym, wzajemnie zależnym czasie trwania następujących po sobie dźwięków, a więc w rytmie, poprzez jednostajność lub zmienność tempa muzyki, ruchu, mowy, jak również stopniowo zmiennej dynamice (raz nasilanej, raz wyciszanej). Z dynamiką związana jest artykulacja legato lub staccato, czyli płynne lub wyraźnie oddzielane następstwo dźwięków, sylab. Wykorzystanie stopniowych zmian dynamicznych – crescendo (coraz głośniej) i decrescendo (coraz ciszej) lub też nagłe zmiany dynamiki od piano (cicho), poprzez forte (głośno), do fortissimo (bardzo głośno) wpływają na procesy pobudzania i hamowania. Również porządek ten wyraża się w melodii, czyli regularnej estetyce następstwa dźwięków różnej wysokości występujących w muzyce i mowie. Linia melodyczna zbudowana jest na zasadzie powtórzeń i podobieństw, jest elementem sprzyjającym poczuciu bezpieczeństwa. Prosta melodia organizuje sytuacje, nadaje im znaczenie. Także istotna jest barwa, będąca urozmaiceniem brzmieniowym (uzyskiwanym za pomocą właściwości instrumentów muzycznych i gestów akustycznych) oraz harmonia – efekt uzasadnionego estetycznie współbrzmienia dźwięków w muzyce, sylab w mowie czy też koordynacji ruchów poszczególnych części ciała.

W porządku tym tkwi siła terapeutyczna muzyki, inspirowanego nią ruchu. Wszystkie te elementy mogą być wykorzystane w terapii jako stymulatory ładu wewnętrznego dziecka. Niemalże u większości ludzi, niezależnie od stopnia rozwoju, dzięki funkcjom ośrodków podkorowych, występują reakcje motoryczne na muzykę odzwierciadlające ten swoisty porządek. Dzieci kołyszą się przy muzyce, klaszczą miarowo, maszerują, zmieniają nasilenie intensywności ruchu podczas zmiany tempa muzyki. Ch. Schwabe twierdzi, iż melodyczno – rytmiczne formy ruchu aktywizują emocje i umożliwiają bezpośrednie przeżywanie, rozwiązują psychofizyczne napięcia, jak również ułatwiają interakcje w grupie. Przyspieszenie tempa w muzyce pobudza energię wyrażającą się w przyspieszanym ruchu, co nasila emocje dzieci, natomiast zwalnianie tempa osłabia tą energię i emocje. Również ważną funkcją muzyki jest łagodzenie lęku i innych towarzyszących mu zjawisk, takich jak: nadmierne przyspieszenie krążenia i oddechu, obniżenie progu bólu, podwyższenie hormonów stresowych[3].

Zarówno samo słuchanie muzyki (jest to tzw. muzykoterapia pasywna), jak również samodzielne jej uprawianie (muzykoterapia aktywna) oddziałuje znacząco na stan emocjonalny oraz fizykalny jednostki. Konstrukcje utworów muzycznych w rehabilitacji mają dwojakie znaczenie: nastawiają pozytywnie pacjenta do zajęć, przygotowują psychicznie oraz motywują go do spontanicznego wykonywania ćwiczeń – ruchów. H. Iwanicki podkreśla, iż muzyka posiada następujący charakter terapeutyczny:

  • „żywa” muzyka zapobiega zmęczeniu, apatii,
  • „łagodna” (radosna) znacznie obniża stany depresyjne,
  • pozwala na redukowanie uczucia strachu, niepewności, frustracji,
  • melodie o łagodnym, powolnym rytmie (bez zmian w wysokościach dźwięków, struktury rytmu) są pomocne w likwidowaniu stanów przewlekłej nerwicy i napięć emocjonalnych,
  • wpływa na sposób odczuwania, myślenia, fantazję odbiorcy,
  • muzyka może stanowić tło do przeprowadzania konkretnej techniki terapeutycznej (stanowi „osłonę” przed światem zewnętrznym)[4].

Istnieje lista określająca lecznicze i terapeutyczne znaczenie muzyki. Została ona opracowana przez członków Francuskiego Stowarzyszenia Badań i Stosowania Technik Psychomuzycznych, w oparciu o wielokrotnie przeprowadzane eksperymenty, obejmujące wykorzystanie muzyki do działań medycznych. Zgodnie z wynikami wieloletnich badań, muzyka wpływa następująco na ustrój człowieka:

  1. pobudza reakcje fizjologiczne (m.in. bicie serca, ciśnienie krwi, temperatura skóry),
  2. pobudza reakcje psychologiczne (wpływa na zmienność nastrojów, związane z nimi zachowania),
  3. ewokuje wyobraźnię i związane z nią przeżycia (zaobserwowano tutaj występowanie szczególnie indywidualnych reakcji, zależnych od kultury, wcześniejszych doświadczeń z muzyką, związanych z przeszłością danej jednostki);
  4. pobudza reakcje umysłowe (w wyniku zastosowania utworów muzycznych posiadających określone kontrasty brzmieniowe mogą powstawać wahania w nastroju pacjenta),
  5. pobudza jednocześnie reakcje psychologiczne, umysłowe i fizjologiczne (oddziaływania te mogą być wzajemnie powiązane w większym lub mniejszym stopniu),
  6. elementy muzyki muszą być wzięte pod rozwagę (elementy muzyczne: rytm, tempo, harmonia, barwa, powinny być przeanalizowane pod kątem ich oddziaływania na odpowiednie reakcje organizmu),
  7. może być czynnikiem wzmagającym lub osłabiającym efekt terapeutyczny różnego rodzaju metod leczenia (w oparciu o przeprowadzone badania przyjęto stwierdzenie, że jeśli jakaś technika terapeutyczna nie wykorzystująca elementu muzyki jest skuteczna, to przypuszczalnie w połączeniu z muzyką będzie bardziej skuteczna)[5].

Posługiwanie się muzyką w terapii może być wykorzystywane w odniesieniu do różnorodnych dyscyplin naukowych. Jako przykład można wskazać medycynę, gdzie muzyka stanowi silne narzędzie oddziaływania uwzględniające związek umysłu i ciała. W latach 60. XX wieku przeprowadzono badania, z których wynikało, że w warstwie korowej i podkorowej istnieją powiązania między rejestrowaniem muzyki, a rejestrowaniem bólu. Współcześnie muzykoterapia jest ona zaliczana do psychoterapeutycznych metod walki z bólem. Wynika to z faktu, iż w centralnym układzie nerwowym struktury odpowiedzialne za rejestrowanie, przepracowywanie muzyki oraz bólu znajdują się obok siebie. Rozluźniające i przeciwbólowe działanie muzyki jest mechanizmem, który polega na tym, że kompleksowy bodziec, jakim jest muzyka, poprzez swoje działanie na korę mózgu redukuje odbieranie i przepracowywanie innych bodźców. Równocześnie muzyka oddziałuje na centra podkorowe, wywołując efekt tłumienia[6]. Dodatkowo medycyna stosuje muzykę na oddziałach intensywnej opieki medycznej (gdzie zamiast podawania środków farmakologicznych, za jej pomocą można uzyskać wyrównanie rytmu pracy serca, uspokojenie oddechu, lepsze radzenie sobie z uciążliwościami dnia codziennego, wynikającymi z choroby), w pediatrii (nawiązywanie lepszych relacji z małymi pacjentami) czy też w chirurgii (muzyka działa korzystnie na pacjentów w okresie okołooperacyjnym).

Współcześnie często mówi się o muzyce relaksacyjnej. Jest ona stosowana w celu osiągnięcia uczucia spokoju, wyciszenia, potocznie nazywanego „odstresowaniem się”, chwilowym odcięciem od problemów. „Relaksacja rozumiana jest jako dynamiczna równowaga stanów pobudzenia i odprężenia oraz dostosowanie do zmian, jakie niesie codzienne życie”[7]. Muzyka jest tutaj traktowana jako „narzędzie” używane w celu osiągnięcia pożądanych stanów emocjonalnych. W relaksacji, z punktu widzenia muzykoterapii, dobór odpowiedniej muzyki jest priorytetem. Zależy on przede wszystkim od preferencji słuchacza, ponieważ to on sam, zazwyczaj indywidualnie, aplikuje sobie odpowiednią muzykę. Niekoniecznie musi się ona charakteryzować wolnym tempem, spokojem, gdyż w celu relaksacji często wykorzystywane są utwory muzyki popularnej. Taki rodzaj relaksu odgrywa istotną rolę w samoregulacji organizmu.

Warto jeszcze wspomnieć o szczególnym rodzaju wykorzystania muzyki w działaniach o charakterze terapeutycznym, leczniczym oraz rewalidacyjnym. Jest to tzw. Efekt Mozarta, w którym zakłada się, iż utwory W. A. Mozarta korzystnie wpływają na zmniejszenie zaburzeń rozwojowych oraz zwiększanie ogólnej wydolności organizmu jednostki. Autorem tego odkrycia jest A. Tomatis, który to w latach 50. XX wieku przeprowadził doświadczenia z zastosowaniem stymulacji słuchowej na dzieciach z zaburzeniami mowy i komunikacji (autyzm, dysleksja). Badania wykazały, że muzyka Mozarta pozytywnie wpływa na aktywność układu nerwowego badanych dzieci: uspakaja, poprawia koncentrację, zmniejsza stres i reakcje lękowe[8].

„Wykorzystanie muzyki w lecznictwie nazwane zostało muzykoterapią. Ten dwuczłonowy termin wskazuje, że terapeutycznym środkiem oddziaływania jest muzyka. Podstawy teoretyczne tej dyscypliny opierają się więc zarówno na teorii muzyki, jak i na teoriach psychologicznych oraz pedagogiki muzycznej. Praktyka muzykoterapii jest bardzo szeroka i złożona. Ze względu na mnogość zastosowań często ją trudno określić, odnosząc do jednego modelu, metody czy orientacji teoretycznej”[9].

[1]    W. Tatarkiewicz, Estetyka starożytna, Warszawa 1985, Wyd. Arkady, s. 148.

[2]   Por. L. Kataryńczuk – Mania, Nauczyciel edukacji muzycznej we współczesnej rzeczywistości kulturalnej, Zielona Góra 2010, Oficyna Wyd. Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 138.

[3] Por. J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem, mową, Warszawa 1998, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, s. 9.

[4]   Por. H. Iwanicki, Muzykoterapia jako forma oddziaływania terapeutycznego [w:] „Opieka – Wychowanie – Terapia” Nr 4, 1999, s. 38.

[5]   Por. M. Kronenberger, Muzykoterapia: podstawy teoretyczne…, dz. cyt., s. 26-27.

[6]   Por. Muzyka w służbie medycyny [w:] „Wspólne Tematy” Nr 11/12, 2007, s. 42.

[7]    A. Zwoliński, Dźwięk w relacjach społecznych, Kraków 2004, Wyd. WAM, s. 423.

[8]   Por. A. Gluska, Muzyka jako terapia…, dz. cyt., s. 75.

[9]   H. Cesarz, Refleksje…, dz. cyt., s. 191.

Hipotezy przyczyn powstawania bólów kręgosłupa

~ prace ~ Dodaj komentarz
Rate this post

Zgodnie z opracowaną w latach 70. dwudziestego wieku koncepcją obszarów zdrowia Marca Lalonde’a, na stan zdrowia ludności wpływają:

  • w 50% styl życia,
  • w 15 – 20% jakość środowiska,
  • w 20% czynniki genetyczne,
  • w 10% opieka medyczna [19].

Jak widać styl życia i zachowania zdrowotne w największym stopniu wpływają na stan zdrowia ludności.

Do czynników mogących wpływać na zdrowie kręgosłupa należą:

  1. Zbyt mała aktywność fizyczna

Można szacować, że zadowalający z punktu widzenia zdrowia poziom aktywności fizycznej cechuje: 70% dzieci 6-7 letnich, 20-30% młodzieży w wieku 11-15 lat i tylko 10% dorosłych. W czasie wolnym u przeciętnego Polaka dominują zajęcia związane z brakiem aktywności fizycznej, głównie oglądanie telewizji (np. ok. 40% młodzieży 11-15 letniej poświęca na to 4 godz. i więcej dziennie).

Ludzkie ciało posiada wiele niezwykłych adaptacji wykorzystywanych w czasie intensywnego wysiłku. W czasie marszu bądź truchtania ludzki organizm jest pod względem energetycznym równie wydajny jak organizm czworonogów. Dlatego też, mało które zwierzę potrafi nam dorównać w biegu liczącym dziesiątki kilometrów.

Przystosowania te są charakterystyczne dla każdego człowieka i wypracowane na drodze ewolucji [20].

Jednak do długotrwałej zmniejszonej aktywności nasz organizm nie jest przystosowany. W dzisiejszym świecie człowieka określa się mianem człowiek siedzący (łac. homo sedentarius). Oddaje ono charakter współczesnego życia. Dla przykładu można podać, że przeciętny Polak na uprawianie sportu poświęca średnio

około 2 minut dziennie, a aż półtorej godziny na oglądanie telewizji. Przyczyną takiego stanu jest rozwój cywilizacyjny preferujący siedzący tryb życia [2,15]:

  • siedząca droga do pracy w autobusie lub samochodzie,
  • siedzący tryb pracy,
  • bierny sposób spędzania czasu po pracy,
  • bierny sposób spędzania urlopu.
  1. Otyłość

Źródłem nadwagi i otyłości są:

  • nieprawidłowości w sposobie żywienia:

o nadmiar energii pobieranej z pożywieniem; spożycia tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych) oraz soli kuchennej (ponad 15g przy zalecanych 5-6g dziennie),

o niedobór spożycia warzyw i owoców, ciemnego pieczywa, o zbyt mała liczba posiłków i ich nieregularność;

  • mała aktywność fizyczna, w szczególności siedzący tryb życia;
  • choroby, tj. cukrzyca, zaburzenia neurologiczne lub endokrynologiczne;
  • uwarunkowania genetyczne.

Nie ma jednoznacznej opinii wiążącej częstotliwość występowania bólu krzyża i otyłości (Indeks masy ciała[1] ponad 30). Z dużą dozą prawdopodobieństwa można natomiast stwierdzić, że otyłość modyfikuje przebieg bólu krzyża. Inaczej mówiąc raczej nie wywołuje ona bólu krzyża, ale jeżeli wystąpi, to jego przebieg jest poważniejszy. Otyłość może powodować większe nasilenie bólu krzyża i skrócenie okresu przerw między incydentami bólu. U osób otyłych poważne objawy wskazujące na potrzebę hospitalizacji występują wcześniej w przebiegu choroby. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia (ang. National Institutes of Heath- NIH) już w 1998 r. 55% Amerykanów charakteryzowało się nadwagą bądź otyłością [22]. Bardzo niepokojące jest również niezwykłe tempo wzrostu liczby obciążonych nimi mieszkańców krajów takich jak Indie, które do niedawna nie były kojarzone z nadmierną tuszą. Problem ten coraz bardziej dotyczy również Polski. Z danych zgromadzonych w ramach realizacji projektu NATPOL wynika, że 19% dorosłych Polaków charakteryzuje się indeksem masy ciała (BMI) o wartości powyżej 30, wskazującym na otyłość.

Wynika z tego, że co piąty Polak cierpi na otyłość [4,6,15].

  1. Szkoła pleców

Niewłaściwy ruch, a dokładnie ruch w niewłaściwych pozycjach (nieergonomicznych) oraz samo utrzymywanie niewłaściwej pozycji w czasie wykonywania czynności życia codziennego może być przyczyną zaburzeń funkcji, a w przyszłości także zaburzeń strukturalnych w obrębie kręgosłupa. Bardzo specyficznym przykładem ruchu w niewłaściwych pozycjach oraz długotrwałym ich utrzymywaniem jest okres ciąży, kiedy zmianom podlegają krzywizny kręgosłupa, położenie środka ciężkości, masa ciała, biomechanika kręgosłupa oraz wiele innych czynników [2,3,16].

  1. Ciąża

Ból kręgosłupa jest dolegliwością występującą u ponad 50% ciężarnych kobiet.

Powszechność zjawiska powoduje, że ten zdrowotny problem traktowany jest jako norma towarzysząca ciąży, przez co bywa bagatelizowany i zaniedbywany.

Najczęstszymi przyczynami bólu krzyża ciężarnych kobiet jest nadmierne obciążenie kręgosłupa oraz rozluźnienie więzadeł odpowiedzialnych za jego stabilność.

Zwiększona masa ciała kobiety oraz przesuwanie się przedniej ściany jamy brzusznej, a za nią środka ciężkości, są głównymi przyczynami przeciążenia kręgosłupa.

Opisane niekorzystne zjawiska pogłębia fakt rozluźniania więzadeł miednicy pod wpływem hormonu relaksyny.

Nie można tu także pomijać czynników, które występowały przed zajściem w ciążę. Dobrze rozwinięte mięśnie przykręgosłupowe u kobiet dbających o sprawność fizyczną przed zajściem w ciążę, wyraźnie zmniejszają częstotliwość występowania bólu krzyża. Z kolei częstszemu występowaniu bólu krzyża w czasie ciąży sprzyjają źle rozwinięte mięśnie przykręgosłupowe, młody wiek ciężarnej i epizody bólu krzyża przed zajściem w ciążę [11].

  1. Sen

Przy omawianiu niewłaściwych pozycji nie sposób pominąć czynności, której poświęcamy około 1/3 naszego życia, czyli snu. Niezmiernie ważne jest, w jakiej pozycji spędzamy ten czas. Każda z nich jest lepsza lub gorsza w zależności od przyjętych kryteriów.

W trakcie snu na boku z reguły przyjmujemy pozycje kifotyczną ze zgięciem w stawach kolanowych i biodrowych oraz z tyłopochyleniem miednicy i zmniejszeniem lordozy lędźwiowej.            Pozycja taka sprzyja tylnemu przemieszczaniu się krążka

międzykręgowego i w następstwie łańcucha zdarzeń mogących prowadzić do wystąpienia zespołów bólowych. Celowo napisałem łańcucha zdarzeń, gdyż – jak było już wspomniane – samo przemieszczenie krążka nie musi powodować bólu. Potwierdza to badanie ankietowe wykonane w USA. Ustalono tam, że tylko około 12% pacjentów z zespołami bólowymi kręgosłupa miało jakieś kliniczne dowody przepukliny krążka [5].

  1. Pędzanie czasu przed telewizorem i komputerem

Nikogo nie trzeba przekonywać, że przeciętny Polak spędza ok. 4 godziny przed telewizorem, nie rzadko po 8 godzinach pracy przed komputerem. Dzieci poświęcają więcej czasu komputerowi i telewizji, niż aktywności fizycznej. Jest to oczywiste w dobie komputerów. Jednak nie każdy wie, że praca przed komputerem i czas spędzony przed telewizorem wiąże się odpowiednio z niewłaściwą pozycją siedzącą i często niewłaściwą pozycją leżącą.

Z badań wynika, że polskie dziecko spędza przed telewizorem 3- 4 godziny dziennie, a w niedzielę nawet 5- 6 godzin. Można z tego wyliczyć, że w skali roku daje to wynik około 1400 godzin czyli około 2 miesięcy w roku[22].

Czworo na pięcioro dzieci w Wielkiej Brytanii ma telewizor w swoim pokoju, a 63% ogląda telewizję w łóżku przed pójściem spać. Badanie przeprowadzone na grupie wiekowej od 5 do 16 lat pokazuje, że większość dzieci patrzy w ekran przed wyjściem do szkoły, kiedy z niej wraca i kiedy spożywa wieczorny posiłek. Przed ekranem telewizora i monitorem komputera brytyjskie dziecko w ciągu dnia spędza średnio 5 godzin i 20 minut, podczas gdy pięć lat temu poświęcało na to 4 godziny i 40 minut. Aż 83% dzieci włącza telewizor po przyjściu ze szkoły.

Badanie przeprowadzone na 1147 dzieciach w 60 szkołach w Anglii, Szkocji i Walii, pokazuje, że telewizję oglądają one średnio 2,6 godzin dziennie. Co dziesiąte dziecko przyznaje, że przed telewizorem spędza ponad 4 godziny dziennie [13].

Czas spędzony przed komputerem i telewizorem wydłuża się kosztem aktywnego spędzania wolnego czasu.

  1. Praca

Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Badania Rynku i Opinii Publicznej (SMG KRC) jasno pokazują, że natłok obowiązków zawodowych i domowych skutecznie absorbuje czas wolny od pracy. Można mówić o kryzysie spędzania wolnego czasu, a kiedy nadchodzi urlop, okazuje się, że nie mamy pieniędzy na aktywny wypoczynek.

Według badań, co ósmy Polak w tygodniu w ogóle nie ma czasu wolnego, a ponad jedna trzecia dysponuje maksymalnie trzema godzinami dziennie [9].

[1] Ang. Body Mass Index – BMI

Cel i przedmiot badań

~ prace ~ Dodaj komentarz
5/5 - (1 vote)

metodologia pracy magisterskiej

W podrozdziale poświęconym metodologii badań własnych zostaną omówione kluczowe kwestie, takie jak cel, przedmiot, dobór próby badawczej, teren badań oraz problemy badawcze. Ponadto, szczegółowo zostaną omówione metody, techniki i narzędzia badawcze stosowane w badaniach pedagogicznych.

Metodologia badań pedagogicznych, zgodnie z definicją Mieczysława Łobockiego, stanowi naukę o zasadach i sposobach postępowania badawczego, które są zalecane i stosowane w dziedzinie pedagogiki. Zasady te określają ogólne dyrektywy i normy postępowania, które mają na celu ułatwienie skutecznego przeprowadzenia badań. Natomiast sposoby postępowania badawczego to procedury i strategie gromadzenia oraz analizy wyników badań.[1]

W kolejnej części podrozdziału zostaną szczegółowo omówione metody, techniki i narzędzia badawcze, jakie zostaną zastosowane w badaniach pedagogicznych. Będą to m.in. ankiety, wywiady, testy, obserwacje, analiza dokumentów i literatury. Opisane zostaną również sposoby gromadzenia danych oraz ich analizy.

Wszystkie omówione elementy metodologii badań własnych są kluczowe dla prawidłowego i skutecznego przeprowadzenia badań w dziedzinie pedagogiki. Poprawne określenie celu, przedmiotu, dobór odpowiedniej próby badawczej, wybór metody oraz technik badawczych oraz analiza danych pozwolą na uzyskanie rzetelnych wyników badań.

Badania pedagogiczne, może w większym stopniu, niż gdzie indziej określone są przez cele, jakim służą. Ich zadaniem jest zbadanie warunków niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy. Celem badania jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne.[2]

Badania pedagogiczne są szczególnie określone przez cele, jakim służą. Ich zadaniem jest zbadanie warunków, które są niezbędne do osiągnięcia zamierzonych celów. Celem takiego badania jest poznanie informacji, które umożliwią skuteczne działanie w dziedzinie pedagogiki.[3]

W kontekście celów badań w pedagogice można wyróżnić trzy główne rodzaje badań. Pierwsze to badania teoretyczne, które są nazywane także badaniami podstawowymi. Ich celem jest poszerzanie wiedzy i zrozumienie pewnych zjawisk w dziedzinie pedagogiki. W badaniach teoretycznych skupiamy się na identyfikacji koncepcji, teorii i trendów, a wyniki takiego badania są zwykle publikowane w czasopismach naukowych i książkach.

Drugim rodzajem badań są badania eksperymentalne, zwane także badaniami weryfikacyjnymi. Ich celem jest przetestowanie pewnych teorii lub hipotez w kontrolowanych warunkach. W badaniach eksperymentalnych, zmienne są kontrolowane, a wyniki badania są analizowane statystycznie w celu weryfikacji hipotez i wniosków.

Trzecim rodzajem badań są badania diagnostyczne, które mogą przybierać różne formy, w zależności od celów badań. Badania diagnostyczne mają na celu zdiagnozowanie problemów lub zaburzeń, ocenę postępu i skuteczność działań terapeutycznych oraz prognozowanie przyszłych wyników. Do rodzajów badań diagnostycznych zaliczamy badania terapeutyczne oraz prognostyczne.

Wszystkie trzy rodzaje badań są ważne w dziedzinie pedagogiki, a wybór odpowiedniego rodzaju badań zależy od celów, jakie chcemy osiągnąć. Niezależnie od rodzaju badań, ich cel musi być jasno określony, a wyniki powinny być oparte na solidnej metodologii badań.

W badaniach ilościowych cel badań jest wyraźnie określony przed rozpoczęciem badania. Sprecyzowanie celu badań wymaga zwykle udzielenia odpowiedzi na kilka formalnych pytań. Celem badań może być odpowiedź na pytanie: „Jak jest?”, co wyznacza opisowy charakter celu badawczego. Celem takiego badania jest zwykle poznanie obecnych stanów rzeczy w określonej dziedzinie lub populacji. Innym typem celu badawczego jest odpowiedź na pytanie „Dlaczego…?”, co wyznacza diagnostyczny charakter celu badań. W takim badaniu celem jest zwykle identyfikacja przyczyn określonego zjawiska lub problemu w danej dziedzinie.[4]

Kolejnym pytaniem, które może wyznaczyć cel badań ilościowych, jest „Jaki jest związek między…?”, co wyznacza diagnostyczno-wyjaśniający charakter celu badań. W takim badaniu celem jest zwykle zidentyfikowanie zależności między różnymi zmiennymi lub czynnikami w określonej dziedzinie.

Wszystkie te trzy typy celów badawczych są ważne w badaniach ilościowych i dobór konkretnego typu celu zależy od tego, co chcemy osiągnąć poprzez badanie. Bez wyraźnie określonego celu badania, nie ma sposobu na zaplanowanie i przeprowadzenie skutecznego badania ilościowego, dlatego jest to kluczowy krok w procesie badań.

Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej rzeczywistości społecznej poprzez badanie zjawisk, instytucji lub jednostek. Ich funkcją jest opis i zrozumienie badanego obszaru, co pozwala na opracowanie rozwiązań praktycznych w dziedzinie pedagogiki. Oprócz funkcji poznawczej, badania pedagogiczne pełnią również funkcje praktyczno-użyteczne, które polegają na wykorzystaniu ich wyników w praktyce pedagogicznej. Dzięki badaniom możliwe jest opracowanie nowych programów nauczania, metod dydaktycznych czy sposobów prowadzenia zajęć edukacyjnych, które są dostosowane do potrzeb i możliwości badanej populacji.[5]

Inną ważną funkcją badań pedagogicznych jest funkcja poznawcza. Badania pedagogiczne pozwalają na rozwijanie wiedzy na temat funkcjonowania ludzkiego umysłu, psychologii rozwoju, psychologii społecznej, a także procesów uczenia się i nauczania. Poznanie tych zagadnień jest ważne dla opracowywania nowych metod i technik nauczania, które pomogą uczniom w zdobywaniu wiedzy i umiejętności w sposób skuteczny i przyjazny dla nich.

Wszystkie te funkcje badań pedagogicznych są równie ważne i uzupełniają się nawzajem. Dzięki temu badania pedagogiczne mają istotny wpływ na rozwój pedagogiki jako dziedziny naukowej oraz na poprawę jakości edukacji.

Celem niniejszych badań było zbadanie skutecznych metod i działań mających na celu poprawę stanu zdrowia społeczeństwa. Konkretnie, celem może być ocena wpływu różnych form aktywności fizycznej, zdrowej diety, działań profilaktycznych, edukacji zdrowotnej i innych działań związanych z promocją zdrowia na stan zdrowia i jakość życia społeczeństwa. Badania te mogą być przeprowadzane w różnych grupach społecznych, na przykład wśród dzieci, młodzieży, dorosłych czy osób starszych, a ich wyniki pozwalają na rozwijanie działań i programów promocji zdrowia dostosowanych do potrzeb i możliwości badanych grup społecznych. Celem badań w dziedzinie promocji zdrowia jest również analiza czynników ryzyka chorób oraz identyfikacja sposobów zmniejszenia tych czynników i poprawienia stanu zdrowia społeczeństwa.

Kolejnym omawianym aspektem jest przedmiot badań. Według Janusza Sztumskiego przedmiotem badań może być wszystko, co składa się na tzw. rzeczywistość społeczną. Do jej najistotniejszych składników można zaliczyć[6]:

  • zbiorowość oraz inne zbiory społeczne;
  • instytucje społeczne;
  • procesy oraz zjawiska społeczne.

Przedmiotem badania była szeroko rozumiana zdrowość i jej poprawa w kontekście różnych działań i czynników. W zależności od konkretnego zagadnienia, przedmiot badań może obejmować na przykład wpływ stylu życia, czynników środowiskowych, czynników genetycznych, diety, aktywności fizycznej czy innych działań na zdrowie jednostki i społeczeństwa. Badania w dziedzinie promocji zdrowia mogą także obejmować różne obszary zdrowia, takie jak zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne, zdrowie środowiskowe czy zdrowie społeczne. Przedmiot badań może dotyczyć także działań i programów związanych z promocją zdrowia, takich jak kampanie społeczne, programy edukacyjne czy działania profilaktyczne.

Dobór osób badanych to proces wyboru określonej liczby jednostek z populacji, której cechy badacz chce poznać dla celów badawczych. Populacja to określona zbiorowość ludzi, z której wybierane są osoby do badania. Często używa się także określeń takich jak „zbiorowość generalna” lub „populacja generalna”. Wybrane osoby, które stanowią próbę badawczą, nazywane są badanymi lub respondentami. Proces dobierania próby badawczej jest istotnym etapem w badaniach naukowych, ponieważ to od właściwego doboru zależy między innymi trafność i reprezentatywność wyników badań.[7].

A więc próba badawcza to wybrana grupa osób, która stanowi podstawę badania naukowego. W przypadku badań przeprowadzonych w szkole podstawowej, próbą badawczą będą uczniowie szkoły podstawowej, którzy zostali wybrani do udziału w badaniu. Wybór konkretnej próby zależy od celu badania, a także od charakterystyki populacji, z której próba ma być wybrana. Przy doborze próby należy mieć na uwadze, że powinna ona być reprezentatywna dla całej populacji, co oznacza, że wybrane osoby powinny odzwierciedlać cechy populacji w sposób adekwatny i rzetelny.

Do niniejszych badań wybrano uczniów klas czwartych Szkoły Podstawowej nr 5 w miejscowości X.

[1] Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2008, s. 13 – 14.

[2] Zob. J. Sztumski, [w:] T. Pilch, T. Bauman (red.), Zasady badań pedagogicznych – strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001 s. 35.

[3] Tamże, s. 36.

[4] Zob. S. Palka, Podstawy metodologii badań w pedagogice, Gdańsk 2009, s. 66.

[5] Zob. W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Kielce 2001, s. 50.

[6] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik społecznych, Katowice 1995, s. 19.

[7] Zob. M. Łobocki (red.), Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2008, s. 40.

Sport jako forma aktywności fizycznej

~ prace ~ Dodaj komentarz
Rate this post

wstęp pracy licencjackiej

We współczesnym świecie sport jest ważną wartością cywilizacyjną, kulturową i społeczną. W rozwiniętych społeczeństwach sport stał się dobrem powszechnym, dostępnym w różnych formach – stosownie do możliwości i zainteresowań obywateli. Jest także składową polityki społecznej nowoczesnego państwa, stymulując wiele gałęzi gospodarki, tworząc swoisty rynek pracy. Dzięki swojej specyfice jest istotnym czynnikiem kształtowania zdrowia, rozwijania nawyków i zachowań prozdrowotnych, a także wartościową formą spędzania wolnego czasu. Z tych względów państwo jest żywotnie zainteresowane rozwojem i upowszechnieniem sportu.

W ostatnich dziesięcioleciach sport nie należał do priorytetowych dziedzin w polityce państwa. Skutkowało to w szczególności obniżeniem poziomu aktywności fizycznej społeczeństwa.

Jak wynika z badań Światowej Organizacji Zdrowia[1] w społeczności dorosłych wciąż przeważa styl życia daleki od prozdrowotnego. Jedynie 7% Polaków deklaruje systematyczną aktywność fizyczną, 33% czyni to raz w tygodniu, 12% rzadziej, ale przynajmniej raz w miesiącu, natomiast reszta sporadycznie bierze udział w jakichkolwiek zajęciach służących podniesieniu sprawności fizycznej – uprawia jakąś dziedzinę sportu lub podejmuje inne formy aktywności rekreacyjnej. Pomimo stosunkowo dużej popularności sportu i widowisk sportowych walory aktywności fizycznej i sportu, uprawianego w różnych, dostępnych dla każdego formach, wciąż pozostają nieznane lub niedoceniane. Przy wydłużaniu się wieku życia Polaków niesie to poważne zagrożenia dla zdrowia i jakości życia.

Oznacza to, że w świadomości przeważającej części polskiego społeczeństwa nie nastąpiła dotąd zasadnicza przemiana. O takim obrazie społeczeństwa w znacznym stopniu decyduje nie tylko dostępność sportu, lecz także uboga oferta programowa dla osób w różnym wieku i różnym stanie zdrowia i poziomie sprawności fizycznej.

Badania wskazują także na pogarszający się poziom wydolności i sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. Do głównych przyczyn takiego stanu należy z pewnością zaliczyć małą aktywność ruchową dzieci i młodzieży oraz – pomimo wdrożenia 4-tej godziny wf – długoletnie zaniedbania na poziomie szkolnego wychowania fizycznego. Od 2004 r. stopniowo rozszerzano uczestnictwo młodzieży w programach pozalekcyjnych zajęć sportowo-rekreacyjnych. Działania te nie są jednak wystarczające.

Sport jest kluczowym elementem życia człowieka w różnych jego aspektach. Dlatego tak ważny jest tworzenie odrębnych systemów jego finansowania. Są one różnorodne w zależności od państwa, w którym sport jest rozwijany. W Polsce finansuje się go ze środków budżetu państwa i samorządu terytorialnego.

—

[1] The word health report 2002. Reducing risks; promoting healthy life style, Geneva, WHO 2002 r.