Zgodnie z opracowaną w latach 70. dwudziestego wieku koncepcją obszarów zdrowia Marca Lalonde’a, na stan zdrowia ludności wpływają:
- w 50% styl życia,
- w 15 – 20% jakość środowiska,
- w 20% czynniki genetyczne,
- w 10% opieka medyczna [19].
Jak widać styl życia i zachowania zdrowotne w największym stopniu wpływają na stan zdrowia ludności.
Do czynników mogących wpływać na zdrowie kręgosłupa należą:
- Zbyt mała aktywność fizyczna
Można szacować, że zadowalający z punktu widzenia zdrowia poziom aktywności fizycznej cechuje: 70% dzieci 6-7 letnich, 20-30% młodzieży w wieku 11-15 lat i tylko 10% dorosłych. W czasie wolnym u przeciętnego Polaka dominują zajęcia związane z brakiem aktywności fizycznej, głównie oglądanie telewizji (np. ok. 40% młodzieży 11-15 letniej poświęca na to 4 godz. i więcej dziennie).
Ludzkie ciało posiada wiele niezwykłych adaptacji wykorzystywanych w czasie intensywnego wysiłku. W czasie marszu bądź truchtania ludzki organizm jest pod względem energetycznym równie wydajny jak organizm czworonogów. Dlatego też, mało które zwierzę potrafi nam dorównać w biegu liczącym dziesiątki kilometrów.
Przystosowania te są charakterystyczne dla każdego człowieka i wypracowane na drodze ewolucji [20].
Jednak do długotrwałej zmniejszonej aktywności nasz organizm nie jest przystosowany. W dzisiejszym świecie człowieka określa się mianem człowiek siedzący (łac. homo sedentarius). Oddaje ono charakter współczesnego życia. Dla przykładu można podać, że przeciętny Polak na uprawianie sportu poświęca średnio
około 2 minut dziennie, a aż półtorej godziny na oglądanie telewizji. Przyczyną takiego stanu jest rozwój cywilizacyjny preferujący siedzący tryb życia [2,15]:
- siedząca droga do pracy w autobusie lub samochodzie,
- siedzący tryb pracy,
- bierny sposób spędzania czasu po pracy,
- bierny sposób spędzania urlopu.
- Otyłość
Źródłem nadwagi i otyłości są:
- nieprawidłowości w sposobie żywienia:
o nadmiar energii pobieranej z pożywieniem; spożycia tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych) oraz soli kuchennej (ponad 15g przy zalecanych 5-6g dziennie),
o niedobór spożycia warzyw i owoców, ciemnego pieczywa, o zbyt mała liczba posiłków i ich nieregularność;
- mała aktywność fizyczna, w szczególności siedzący tryb życia;
- choroby, tj. cukrzyca, zaburzenia neurologiczne lub endokrynologiczne;
- uwarunkowania genetyczne.
Nie ma jednoznacznej opinii wiążącej częstotliwość występowania bólu krzyża i otyłości (Indeks masy ciała[1] ponad 30). Z dużą dozą prawdopodobieństwa można natomiast stwierdzić, że otyłość modyfikuje przebieg bólu krzyża. Inaczej mówiąc raczej nie wywołuje ona bólu krzyża, ale jeżeli wystąpi, to jego przebieg jest poważniejszy. Otyłość może powodować większe nasilenie bólu krzyża i skrócenie okresu przerw między incydentami bólu. U osób otyłych poważne objawy wskazujące na potrzebę hospitalizacji występują wcześniej w przebiegu choroby. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia (ang. National Institutes of Heath- NIH) już w 1998 r. 55% Amerykanów charakteryzowało się nadwagą bądź otyłością [22]. Bardzo niepokojące jest również niezwykłe tempo wzrostu liczby obciążonych nimi mieszkańców krajów takich jak Indie, które do niedawna nie były kojarzone z nadmierną tuszą. Problem ten coraz bardziej dotyczy również Polski. Z danych zgromadzonych w ramach realizacji projektu NATPOL wynika, że 19% dorosłych Polaków charakteryzuje się indeksem masy ciała (BMI) o wartości powyżej 30, wskazującym na otyłość.
Wynika z tego, że co piąty Polak cierpi na otyłość [4,6,15].
- Szkoła pleców
Niewłaściwy ruch, a dokładnie ruch w niewłaściwych pozycjach (nieergonomicznych) oraz samo utrzymywanie niewłaściwej pozycji w czasie wykonywania czynności życia codziennego może być przyczyną zaburzeń funkcji, a w przyszłości także zaburzeń strukturalnych w obrębie kręgosłupa. Bardzo specyficznym przykładem ruchu w niewłaściwych pozycjach oraz długotrwałym ich utrzymywaniem jest okres ciąży, kiedy zmianom podlegają krzywizny kręgosłupa, położenie środka ciężkości, masa ciała, biomechanika kręgosłupa oraz wiele innych czynników [2,3,16].
- Ciąża
Ból kręgosłupa jest dolegliwością występującą u ponad 50% ciężarnych kobiet.
Powszechność zjawiska powoduje, że ten zdrowotny problem traktowany jest jako norma towarzysząca ciąży, przez co bywa bagatelizowany i zaniedbywany.
Najczęstszymi przyczynami bólu krzyża ciężarnych kobiet jest nadmierne obciążenie kręgosłupa oraz rozluźnienie więzadeł odpowiedzialnych za jego stabilność.
Zwiększona masa ciała kobiety oraz przesuwanie się przedniej ściany jamy brzusznej, a za nią środka ciężkości, są głównymi przyczynami przeciążenia kręgosłupa.
Opisane niekorzystne zjawiska pogłębia fakt rozluźniania więzadeł miednicy pod wpływem hormonu relaksyny.
Nie można tu także pomijać czynników, które występowały przed zajściem w ciążę. Dobrze rozwinięte mięśnie przykręgosłupowe u kobiet dbających o sprawność fizyczną przed zajściem w ciążę, wyraźnie zmniejszają częstotliwość występowania bólu krzyża. Z kolei częstszemu występowaniu bólu krzyża w czasie ciąży sprzyjają źle rozwinięte mięśnie przykręgosłupowe, młody wiek ciężarnej i epizody bólu krzyża przed zajściem w ciążę [11].
- Sen
Przy omawianiu niewłaściwych pozycji nie sposób pominąć czynności, której poświęcamy około 1/3 naszego życia, czyli snu. Niezmiernie ważne jest, w jakiej pozycji spędzamy ten czas. Każda z nich jest lepsza lub gorsza w zależności od przyjętych kryteriów.
W trakcie snu na boku z reguły przyjmujemy pozycje kifotyczną ze zgięciem w stawach kolanowych i biodrowych oraz z tyłopochyleniem miednicy i zmniejszeniem lordozy lędźwiowej. Pozycja taka sprzyja tylnemu przemieszczaniu się krążka
międzykręgowego i w następstwie łańcucha zdarzeń mogących prowadzić do wystąpienia zespołów bólowych. Celowo napisałem łańcucha zdarzeń, gdyż – jak było już wspomniane – samo przemieszczenie krążka nie musi powodować bólu. Potwierdza to badanie ankietowe wykonane w USA. Ustalono tam, że tylko około 12% pacjentów z zespołami bólowymi kręgosłupa miało jakieś kliniczne dowody przepukliny krążka [5].
- Pędzanie czasu przed telewizorem i komputerem
Nikogo nie trzeba przekonywać, że przeciętny Polak spędza ok. 4 godziny przed telewizorem, nie rzadko po 8 godzinach pracy przed komputerem. Dzieci poświęcają więcej czasu komputerowi i telewizji, niż aktywności fizycznej. Jest to oczywiste w dobie komputerów. Jednak nie każdy wie, że praca przed komputerem i czas spędzony przed telewizorem wiąże się odpowiednio z niewłaściwą pozycją siedzącą i często niewłaściwą pozycją leżącą.
Z badań wynika, że polskie dziecko spędza przed telewizorem 3- 4 godziny dziennie, a w niedzielę nawet 5- 6 godzin. Można z tego wyliczyć, że w skali roku daje to wynik około 1400 godzin czyli około 2 miesięcy w roku[22].
Czworo na pięcioro dzieci w Wielkiej Brytanii ma telewizor w swoim pokoju, a 63% ogląda telewizję w łóżku przed pójściem spać. Badanie przeprowadzone na grupie wiekowej od 5 do 16 lat pokazuje, że większość dzieci patrzy w ekran przed wyjściem do szkoły, kiedy z niej wraca i kiedy spożywa wieczorny posiłek. Przed ekranem telewizora i monitorem komputera brytyjskie dziecko w ciągu dnia spędza średnio 5 godzin i 20 minut, podczas gdy pięć lat temu poświęcało na to 4 godziny i 40 minut. Aż 83% dzieci włącza telewizor po przyjściu ze szkoły.
Badanie przeprowadzone na 1147 dzieciach w 60 szkołach w Anglii, Szkocji i Walii, pokazuje, że telewizję oglądają one średnio 2,6 godzin dziennie. Co dziesiąte dziecko przyznaje, że przed telewizorem spędza ponad 4 godziny dziennie [13].
Czas spędzony przed komputerem i telewizorem wydłuża się kosztem aktywnego spędzania wolnego czasu.
- Praca
Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Badania Rynku i Opinii Publicznej (SMG KRC) jasno pokazują, że natłok obowiązków zawodowych i domowych skutecznie absorbuje czas wolny od pracy. Można mówić o kryzysie spędzania wolnego czasu, a kiedy nadchodzi urlop, okazuje się, że nie mamy pieniędzy na aktywny wypoczynek.
Według badań, co ósmy Polak w tygodniu w ogóle nie ma czasu wolnego, a ponad jedna trzecia dysponuje maksymalnie trzema godzinami dziennie [9].
[1] Ang. Body Mass Index – BMI
Źródło: W. Dereszczyński; Opinie o funkcjonowaniu opieki zdrowotnej