Wpływ aktywności fizycznej na proces starzenia się

2 lutego 2017 ~ prace ~ Dodaj komentarz

5/5 - (1 vote)

W wielu krajach, także i w polskim społeczeństwie, uważa się, że boisko, basen, gry rekreacyjne i sportowe przeznaczone są dla dzieci i ludzi młodych, natomiast telewizja i wygodny fotel – dla osób w wieku starszym. A przecież ćwiczenia fizyczne i sport nie muszą i nie powinny kończyć się z chwilą dojścia do wieku późnej dorosłości. Wiadomo powszechnie, iż aktywność fizyczna przeciwdziała regresowi motoryczności człowieka i łagodzi ciężar przykrego procesu starzenia się. Dostosowana do aktualnej wydolności wysiłkowej wieku biologicznego i stanu zdrowia, powinna towarzyszyć człowiekowi przez całe życie, we wszystkich etapach ontogenezy.

Wśród licznych przeszkód, utrudniających ludziom starszym czynne uczestnictwo w kulturze fizycznej, wielu gerontologów wymienia tzw. „stereotyp człowieka starego”. Starość w świadomości społecznej jawi się bowiem jako spadek sił fizycznych i psychicznych, stan schorowania i ułomności, zniedołężnienia i niezdolności do samodzielnego życia. Śledząc długość życia człowieka, można łatwo stwierdzić, że okres ten stale się wydłuża i wzrasta liczba osób w wieku późnej dorosłości. Niestety, coraz dłuższe życie ludzkie nie zawsze jest życiem w pełni szczęśliwym i owocnym. Należy zadać sobie pytanie: czy jesteśmy skazani na ten niezbyt optymistyczny obraz procesu starzenia się i starości, czy też możemy go w jakimś stopniu modyfikować? Wydaje się, że na szczęście tak. Jednym z najważniejszych czynników umożliwiających tzw. „pomyślne starzenie się” (successful ageing) jest regularna aktywność ruchowa. Według wytycznych ekspertów WHO, dotyczących propagowania aktywności fizycznej wśród osób starszych definiowana jest jako wszystkie czynności w życiu codziennym, związane z ruchem, włączając w to pracę, odpoczynek, ćwiczenia i uprawianie sportu. Podkreśla się, że efekty zapobiegawcze i rehabilitacyjne regularnej aktywności fizycznej są korzystniejsze, gdy wzorce aktywności fizycznej kształtowane są we wczesnym okresie życia, niż gdy zapoczątkowuje się je dopiero w wieku podeszłym.

Natężenie różnych form aktywności fizycznej musi być odpowiednio dobrane, aby nie wywoływało nadmiernego zmęczenia. Ludziom we wczesnym okresie starości zaleca się ćwiczenia ogólnousprawniające, koordynacyjne i lokomocyjne. Powinny być one wszechstronne, systematyczne, a wysiłek stopniowany, zależnie od aktualnych możliwości i wydolności organizmu. W rytmicznie wykonywanych ruchach powinny brać udział duże grupy mięśni, zwłaszcza kończyn dolnych. Korzystne działanie ma codzienny spacer z określoną szybkością i czasem trwania, a także niektóre rodzaje gier i zabaw ruchowych, uprawiane rekreacyjnie. Systematyczne ćwiczenia fizyczne wywierają istotny wpływ na wydolność fizyczną, koordynację nerwowo – mięśniową, utrzymując, a nawet zwiększając sprawność wykonywanych ruchów, przydatnych i niezbędnych w codziennym życiu.

Tak więc celem, ale równocześnie skutkiem aktywności ruchowej osób starszych będzie:

poprawa ogólnego stanu zdrowia,
zachowanie sprawności, samodzielności i niezależności,
podtrzymanie aktywności fizycznej, pozwalającej na samodzielne wykonywanie podstawowych czynności życiowych,
zahamowanie postępu zmian inwolucyjnych,
odprężenie psychiczne, przyjemność, zadowolenie,
socjalizacja poprzez stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa,
integracja rozumiana jako umiejętność rozumienia i współżycia z innymi ludźmi,
wypełnianie dużych ilości wolnego czasu w sposób wartościowy i przyjemny.

Wydolność fizyczna i sprawność życiowa u ludzi w starszym wieku jest nie tyle wynikiem nieuniknionych procesów starzenia się ustroju, ile biologicznie nieuzasadnionego obniżania aktywności ruchowej w miarę upływu lat. Czynniki psychologiczne, socjologiczne i inne decydują o narastającej już w średnim wieku skłonności do ograniczania w życiu codziennym aktywności ruchowej. Składa się na to z jednej strony brak czasu, dążenie do komfortu fizycznego, przesadna i nieuzasadniona troska o zdrowie, z drugiej zaś uzasadnione tradycją i dążeniem młodszych pokoleń do kierowania ludzi starszych na wypoczynek. Wszystko to sprawia, że zmniejsza się możliwość ruchowa wówczas, gdy staje się ona jedynym czynnikiem, który może utrzymywać obniżającą się wydolność fizyczną na poziomie niezbędnym do aktywnego życia.

Bibliografia:

Drabik J. Aktywność fizyczna dzieci, młodzieży i dorosłych. AWF, Gdańsk, 1995.
Dziewulski M. Aktywność ruchowa osób starszych. Medycyna sportowa, nr 141. 2003.
Łobożewicz T. Stan i uwarunkowania aktywności ruchowej ludzi w starszym wieku w Polsce. AWF Warszawa, 1991.
4.Szwarc H., Wasilewska H., Wolańska T. Rekreacja ruchowa osób starszych. AWF, Warszawa, 198
5. Wolańska T. Rekreacja ruchowa osób starszych. AWF, Warszawa, 1986

Znaczenie aktywności fizycznej osób starszych

2 czerwca 2016 ~ prace ~ Dodaj komentarz

5/5 - (1 vote)

Celem zintensyfikowania aktywności fizycznej w populacji jest poprawa wydolności fizycznej oraz modyfikacja fizjologicznych czynników ryzyka, takich jak: nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej czy cukrzyca. Wraz z wiekiem gwałtownie zwiększa się częstość występowania tych schorzeń. Ma to podobne znaczenie w przypadku prewencji pierwotnej, obejmującej działania zmierzające do zmniejszenia częstości występowania w populacji osób starszych chorób sercowo-naczyniowych, jak i w prewencji wtórnej, polegającej na podejmowaniu działań mających na celu zapobieganie zgonom, nawrotom i progresji miażdżycy leżącej u podstaw już rozpoznanej choroby układu krążenia [40].

Specyfika modyfikacji behawioralnego czynnika, jakim jest aktywność fizyczna, w populacji seniorów jest związana z przezwyciężeniem nie tylko stereotypów zachowań, ale także trudności obiektywnych, wynikających z samego procesu starzenia się wpływającego na wszystkie funkcje organizmu, w tym układu ruchu i układu krążenia, od których bezpośrednio zależy zdolność do aktywności fizycznej. Wraz z wiekiem zmniejsza się wydolność fizyczna – główny parametr dwukierunkowo związany z aktywnością fizyczną. Z jednej strony wydolność fizyczna determinuje możliwość podejmowania wysiłków fizycznych, z drugiej zaś – aktywność fizyczna wpływa na zwiększenie wydolności fizycznej.

Mimo poznania korzystnych efektów aktywności fizycznej w populacji osób starszych, w naszym kraju, niestety, nie jest to stosowana metoda pierwotnej i wtórnej prewencji choroby wieńcowej w populacji seniorów. U osób w podeszłym wieku, u których rozpoznano chorobę układu sercowo-naczy- niowego, dochodzi często do drastycznego zmniejszenia aktywności fizycznej. Uraz psychiczny związany z wystąpieniem ostrego incydentu naczyniowego, sprowokowanego niejednokrotnie przez wysiłek, a następnie narastający lęk przed dalszym pogarszaniem się stanu zdrowia prowadzą do sukcesywnego ograniczania aktywności fizycznej. Dodatkowym niekorzystnym czynnikiem jest bezpośrednie działanie samych lekarzy, kierujących się fałszywie pojmowaną troską o stan chorego oraz przekonaniem o istotnym zagrożeniu życia i zdrowa, które może być związane z „przeforsowaniem się podopiecznego”.

Zalecenia typu „oszczędzający tryb życia”, pochodzące z kart informacyjnych, niestety, także z ośrodków akademickich, powodują kolejną redukcję aktywności fizycznej, a z nią ograniczenie korzystnych bezpośrednich efektów aktywności fizycznej oraz stopniowe nasilanie się czynników ryzyka. Problem nabiera jeszcze mocy po powrocie chorego do domu, gdzie dodatkowym elementem zmniejszającym aktywność jest nadopiekuńcza rodzina. Jest to wyzwanie, któremu nie sprostają same tylko ośrodki rehabilitacji kardiologicznej, do których – na skutek braku rozwiązań systemowych – dociera tylko znikomy odsetek starszych pacjentów. Są to zazwyczaj osoby, które są świadome, że podeszły wiek coraz rzadziej jest uważany za kryterium wykluczenia z leczenia kardiochirurgicznego, ze stosowania kardiologicznych procedur inwazyjnych, intensywnego leczenia farmakologicznego oraz rehabilitacji kardiologicznej.

Omówione problemy stawiają przed środowiskiem medycznym kolejne wyzwania i wymuszają konieczność poznania odmienności przebiegu choroby u osób starszych oraz specyfiki powrotu tych pacjentów do pełnej sprawności ruchowej. Nakłada to na lekarzy obowiązek zdobycia wiedzy na temat zapotrzebowania tych pacjentów na kompleksowe rozwiązywanie problemów zdrowotnych, obejmujących, poza czysto medycznymi, także elementy działań opiekuńczych, socjalnych oraz wsparcia psychologicznego [19].

Całe środowisko medyczne jest zobowiązane także do pogłębiania wiedzy o korzyściach i specyfice prowadzenia niefarmakologicznych, kardioprotekcyjnych działań, które należy stosować w grupie seniorów. Priorytetowym zadaniem dla wszystkich komórek ochrony zdrowia, mających do czynienia z tą populacja ludzi, jest dążenie do optymalizowania, a następnie podtrzymywania stanu zdrowia przez zalecanie działań leczniczych i prewencyjnych, w tym odpowiednio natężonej aktywności fizycznej. Wszechobecny kult młodości i urody utrudnia jednak walkę ze stereotypem pojmowania starości jako czasu rozwoju chorób, nieprzydatności społecznej oraz redukcji zdolności umysłowych i śmierci [8].

Warto jednak podkreślić, że przedłużenie aktywności i niezależności osób starszych pozwala innym korzystać z ich mądrości i doświadczenia zdobytego w czasie całego życia.

Edukacja zdrowotna

18 lutego 201629 maja 2022 ~ prace ~ Dodaj komentarz

5/5 - (2 votes)

EDUKACJA ZDROWOTNA – proces, w trakcie którego ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych osób. Koncentruje się ona na uświadamianiu związków między zdrowiem człowieka a jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym. Edukacja zdrowotna obejmuje głównie działania informacyjne, których bezpośrednim celem jest ukształtowanie sprzyjających zdrowiu przekonań, motywacji i umiejętności, a co za tym idzie postaw zdrowotnych jednostki, które powinny prowadzić do realizacji zachowań służących zdrowiu.

Edukacja zdrowotna ta towarzyszy wszelkim działaniom profilaktycznym dotyczących zapobiegania chorobom i innym zaburzeniom oraz ryzykownym zachowaniom zdrowotnym i społecznym, jak np. używanie substancji psychoaktywnych, ryzykowne zachowania seksualne i inne.

Edukacja zdrowotna w podstawie programowej

Nowym rozwiązaniem w systemie edukacji jest powiązanie edukacji zdrowotnej z wychowaniem fizycznym:

na pierwszym poziomie edukacji wyróżniono obszar „wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna”,
W II, III i IV klasie edukacji stwierdzono, że wychowanie fizyczne „odgrywa wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej”,
w gimnazjach i gimnazjach wyodrębniono temat „edukacja zdrowotna”,
zakres edukacji zdrowotnej został poszerzony o aspekty zdrowia psychospołecznego, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności życiowych (osobistych i społecznych).

Podstawą do zbudowania bloku „Wychowanie Zdrowotne” w wychowaniu fizycznym była akceptacja definicji i celów tej edukacji:

Edukacja zdrowotna to proces dydaktyczno-wychowawczy, w ramach którego uczniowie uczą się żyć w celu: utrzymania i poprawy zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska prozdrowotnego, a także aktywnego uczestnictwa w leczeniu w przypadku choroby lub niepełnosprawności, jego negatywny Zarządzaj i zmniejszaj wpływ.
Celem edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży jest pomoc w:

poznawać siebie, śledzić swój rozwój, rozpoznawać i rozwiązywać problemy zdrowotne,
zrozumieć czym jest zdrowie, od czego zależy, dlaczego i jak o nie dbać,
rozwijać poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych,
zwiększenie samooceny i zaufania do swoich możliwości,
rozwój umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających dobremu samopoczuciu i pozytywnemu dostosowaniu się do zadań i wyzwań dnia codziennego,
przygotowanie się do udziału w działaniach na rzecz zdrowia i tworzenia zdrowego środowiska w domu, w szkole, w pracy, w społeczności lokalnej (edukacja zdrowotna jest ważnym elementem edukacji obywatelskiej).

Treści z zakresu edukacji zdrowotnej zostały uwzględnione w wielu przedmiotach, m.in. w sporcie, biologii, edukacji rodzinnej, naukach społecznych, edukacji w zakresie bezpieczeństwa, przedsiębiorczości, religii, etyce. Treści edukacji zdrowotnej odnoszą się do aktualnych trendów behawioralnych dzieci i młodzieży, które z kolei znajdują odzwierciedlenie w przeprowadzonych badaniach.

Promocja zdrowia

18 grudnia 2015 ~ prace ~ Dodaj komentarz

5/5 - (1 vote)

Promocja zdrowia – to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad zdrowiem w celu jego poprawy, rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia zarówno psychicznego jak i fizycznego.

Jako pierwszy pojęcia „Promocji zdrowia” użył Henry Sigerist w roku 1945 umieszczając promocję zdrowia jako jeden z głównych filarów medycyny obok:

Zapobiegania chorobom
Leczenia chorób
Rehabilitacji

Koncepcja promocji zdrowia zaczęła się rozwijać w latach 70. XX wieku. Było to uwarunkowane wieloma przyczynami m.in.:

akceptacją holistycznego podejścia do zdrowia, wzrostem zainteresowania zdrowiem pozytywnym i poprawą jakości życia,
gotowością ludzi do kierowania swoim życiem, zwłaszcza w społeczeństwach o silnie rozwiniętym konsumpcjonizmie,
małą skutecznością tradycyjnej oświaty zdrowotnej,
uznaniem, że większość chorób ma związek ze stylem życia jednostek,
wzrastającą liczbą dowodów, że poprawa opieki zdrowotnej przy jej wysokich kosztach tylko w niewielkim stopniu wpływa pozytywnie na stan zdrowia społeczeństwa,
wzrostem zainteresowania zdrowiem wśród przedstawicieli nauk społecznych,
rozwojem badań naukowych w tym zakresie.

Aktywność fizyczna a starzenie się organizmu

2 lutego 2015 ~ prace ~ Dodaj komentarz

5/5 - (1 vote)

Postępujące z wiekiem zmniejszenie wydolności fizycznej jest wyrazem przebiegających nieustannie procesów starzenia się organizmu. Do istotnej utraty zdolności wykonywania wysiłków krótkotrwałych o maksymalnej intensywności u kobiet dochodzi już po 50. roku życia, natomiast u mężczyzn powyżej 65. roku życia. U przedstawicieli obu płci obserwuje się gwałtowne zmniejszenie siły i masy mięśni. Między 20. a 30. rokiem życia mięśnie stanowią 45% masy ciała, natomiast po przekroczeniu 70. roku życia ten odsetek zmniejsza się do około 27% [48]. Siła mięśniowa 65-letniej osoby stanowi 75-85% wartości osiąganej między 20. a 30. rokiem życia. Zmniejszenie siły (około 1% na rok) w wyniku starzenia się organizmu człowieka jest związane przede wszystkim z postępującą atrofią mięśni oraz zmianami zachodzących w nerwach obwodowych [3].

Poza zmianami wynikającymi z postępującej z wiekiem fizjologicznej inwolucji układu mięśniowego, także inne organy i układy podlegają zmianom ograniczającym ich sprawność i wydolność. Do zmian tego typu dochodzi także w układzie krążenia, głównie w obrębie roboczego mięśnia sercowego, aparatu zastawkowego oraz układu bodźco-przewo- dzącego. Postępująca z wiekiem dysfunkcja mitochondriów komórek roboczego mięśnia sercowego prowadzi do ich uszkodzenia przez aktywację pozareceptorowej drogi procesu apoptozy. W rezultacie następuje utrata włókien mięśniowych, zwiększenie zawartości tkanki łącznej oraz przerost komórek mięśniowych. Także w układzie bodźcoprze- wodzącym serca obserwuje się zmiany upośledzające jego sprawność. Starcza przebudowa węzła zatokowo-przedsion- kowego sprzyja rozluźnieniu gęstości komórek P i powoduje zwiększenie w węźle zawartości tkanki łącznej. Skutkiem tego procesu jest utrata zdolności narzucania impulsów elektrycznych. Dodatkowo pojawiające się wraz z wiekiem zmiany w mięśniu sercowym sprzyjają częstszemu występowaniu szybkich arytmii nadkomorowych, upośledzających funkcję serca [47]. Czynność serca jako pompy ulega pogorszeniu także w wyniku zmian w układzie zastawkowym. Typowym obrazem „starego serca” jest zwyrodnienie i zwapnienie struktur zastawkowych, co wynika nie tylko, jak dotychczas sądzono, z biernego procesu wysycania aparatu zastawkowego złogami wapnia, ale u części populacji jest związane z aktywnym procesem kalcyfikacji [29].

Na opisane inwolucyjne zmiany starcze nakładają się jeszcze procesy chorobowe. W praktyce niemal u wszystkich osób w podeszłym wieku współistnieje miażdżyca i występują inne schorzenia obciążające lewą komorę serca, które dodatkowo nasilają proces postępującej dysfunkcji mięśnia sercowego. Obecność rozwijającej się na podłożu miażdżycy choroby niedokrwiennej serca prowadzi także do postępującej martwicy niedokrwiennej, a rozwój stanów zapalnych powoduje śmierć komórki wywoływaną czynnikami zapalnymi [15]. Zastępowanie czynnej tkanki mięśniowej tkanką łączną w wyniku różnych procesów przynosi w konsekwencji istotne zwiększenie częstości występowania u ludzi starszych niewydolności serca – skurczowej i rozkurczowej.

Zdolność do wykonywania wysiłków fizycznych u ludzi w każdym wieku jest determinowana przez takie czynniki, jak wydolność tlenowa organizmu oraz siła i sprawność mięśni szkieletowych. Do niezależnego funkcjonowania organizmu człowieka konieczne jest pewne minimum wydolności tlenowej organizmu, które oscyluje w przedziale 13-14 ml/kg/min maksymalnego pochłaniania tlenu (VO₂maks.). Regularnie prowadzony trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną i spowalnia zmniejszanie VO₂maks. o około 10-20 lat u aktywnych fizycznie, w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb życia. Ponadto nawet nieznaczne zwiększenie VO₂maks. o 3-4 ml/kg/min może wydłużyć okres fizycznej sprawności i niezależności o 6-7 lat [38].

Drugą determinantą warunkującą u osób starszych sprawność fizyczną, a przez to niezależność funkcjonalną, jest siła mięśniowa. Stosowanie treningu oporowego może zwiększyć siłę mięśni u osób starszych o 25-100% na skutek procesu hipertrofii i zwiększonej aktywności jednostek ruchowych mięśni, z sugerowanym udziałem podobnego do insuliny czynnika wzrostu I (IGF-I) [1, 12, 21].

Wymienione procesy leżą u podstaw obserwacji klinicznych wskazujących na to, że mimo słabszej sprawności wyjściowej starsi pacjenci osiągają porównywalny lub większy przyrost sprawności w porównaniu z młodszymi pacjentami. Standaryzowany trening fizyczny polepsza zarówno sprawność ruchową, jak i ogranicza uboczne skutki związane z podejmowaniem wysiłku fizycznego, zwiększając bezpieczeństwo jego stosowania przez ludzi starszych [17, 24].