Problem bólu dotyka każdą osobę, dlatego jest centrum zainteresowania różnych dziedzin. Obowiązkiem zespołu leczącego jest walka z bólem, który jest cenną informacją diagnostyczną, a także odzwierciedla efekty leczenia (E. Czaja, M. Kózka, A. Burda 2012).
Ból jest odczuciem czuciowym, które może być związane z działaniem szkodliwego bodźca lub gdy grozi wystąpieniem takiego uszkodzenia, a także obserwacją opartą na wcześniejszych doświadczeniach. Przyjęto definicję Międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Bólem: „Ból jest nieprzyjemnym, zmysłowym, emocjonalnym odczuciem związanym lub opisanym jako takie uszkodzenie tkanek” (K. Suchocka, 2008 s.16).
Mechanizm bólu polega na tym, że informacje są przekazywane z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni reagujących przykurczem, dzięki czemu ruchliwość bolesnego kręgosłupa jest ograniczona. W konsekwencji każdy dodatkowy ruch wywołuje ból i dalsze przykurcze mięśni. W ten sposób powstaje tzw. zamknięte koło bólu. Co oznacza, że jeden mechanizm bólowy napędza drugi, czyli przykurcz, który powoduje wzrost bólu (W. Kułak, D. Kondzior, 2010).
Ból kręgosłupa jest poważnym problemem we współczesnej medycynie. Większość problemów związanych z kręgosłupem pojawia się po wykonaniu określonego ruchu, w wyniku czego pojawia się ból, unieruchamiający lub ograniczający normalne funkcjonowanie.
Uczucie bólu jest indywidualne dla każdej osoby. W związku z tym stworzono wiele skal, które mają zastosowanie w jego niezależnej ocenie. Ponadto przy ocenie bólu należy wziąć pod uwagę, że istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na postrzeganie bólu, takich jak kondycja fizyczna lub zaburzenia funkcjonowania organizmu (A. Kubler, 2001).
Najpopularniejszą ze skal jest wizualno-analogowa skala VAS (Visual Analogue Scale). W tej skali ból szacuje się na 10-centymetrowy segment, gdzie „0” oznacza brak bólu, podczas gdy „10” oznacza największy ból, jaki pacjent może sobie wyobrazić.
W skali numerycznej (NRS Numerical Rating Scale) na jej podstawie pacjent wskazuje odpowiednią cyfrę od „0” do „10”, gdzie „0” oznacza brak bólu, a „10” najsilniejszy ból.
Ból krzyża może mieć wiele przyczyn. Najczęstszą przyczyną ich występowania są zmiany zwyrodnieniowe w krążku międzykręgowym i stawach międzykręgowych.
Aby określić lokalizację bólu u pacjenta, musimy zwrócić uwagę na trzy główne obszary:
- bsiekiera lędźwiowa, jest bólem występującym między końcem wyrostka kolczastego kręgu TH 12 a końcem wyrostka kolczastego S1;
- ból odcinka krzyżowego to ból ograniczony od góry przez koniec procesu kolczastego S1 i od dołu przez staw krzyżowo-guzowaty;
- ból lędźwiowo-krzyżowy to ból obejmujący 1/3 dolnego odcinka lędźwiowego kręgosłupa i 1/3 górnego odcinka krzyżowego (J. Deszczyński, 2009).
Ból pleców można również podzielić w zależności od czasu wystąpienia:
- ostry ból – objawy występują krócej niż 3 tygodnie
- ból podostry – objawy bólowe występujące od 5 do 12 tygodni
- bprzewlekły ból – objawy bólowe występujące dłużej niż 3 miesiące.
Przewlekłe bóle z okresowymi objawami rwy kulszowej, bóle i skurcze łydek, utrudniające chodzenie, zwłaszcza podczas schodzenia, są charakterystyczne dla zwężenia kanału kręgowego (J. Dobrogowski, 2012).
Rozproszony ból, zwykle stopniowo wzrasta. Napina się po siedzeniu, staniu i ruchach tułowia, ustępuje w pozycji leżącej. Bóljest szczególnie charakterystyczny dla choroby krążka międzykręgowego (T. Guranowski, 2002).
Ostre bóle, które pojawiają się nagle z dramatycznym przebiegiem, powodujące odruchowe skurcze mięśni, unieruchomienie tułowia. Taki pacjent nie jest w stanie utrzymać pozycji stojącej lub siedzącej, w pozycji leżącej ostry ból trwa do około 2 dni, podczas gdy ból o mniejszym nasileniu trwa do 3 tygodni. Ostry ból jest charakterystyczny dla pęknięcia pierścienia włóknistego i tykania fragmentów jąder między tylnymi krawędziami trzonów kręgów (A. Dziak, 2007).
Rwa kulszowa to ból, który rozprzestrzenia się wzdłuż nerwu kulszowego. Jest to sygnał uszkodzenia krążka międzykręgowego. Zwykle jest to ból w okolicy pleców i pośladków oraz tylnej powierzchni uda. Ból może nasilać się i promieniować poniżej kolana, łydki, stawu skokowego i stopy (M. Domżał, 2011).
Ból krzyża i rwa kulszowa występujące jednocześnie są rzadkie. Pojawia się natychmiast po przeciążeniu kręgosłupa. Ból jest ciężki. Przyczyną jest pęknięcie pierścienia włóknistego i wypchnięcie jądra miażdżycowego.
Pęknięcie kości udowej występuje w przebiegu podrażnienia korzenia L4. Ból pojawia się wzdłuż przedniej powierzchni uda, który nasila się podczas zginania stawu kolanowego w pozycji leżącej na brzuchu. Ponadto dochodzi do osłabienia odruchu kolana i niedowładu mięśnia czworogłowego (A. Dziak, 2007).
Ból promieniujący do skóry w okolicy krzyżowej jest spowodowany podrażnieniem korzenia nerwowego poprzez przesunięcie jądra miażdżycowego. W późniejszych stadiach choroby bóle są łatwe do zlokalizowania i nasilenia pod wpływem ruchów, ponieważ zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające zachodzą w stawie międzytrzonowym i stawach międzydzielnych.
Pacjent zmagający się z bólem w okolicy lędźwiowej przyjmuje charakterystyczną postawę ciała, która spowodowana jest usztywnieniem tego odcinka kręgosłupa. Tułów porusza się do przodu poprzez ugięcie w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych. Z drugiej strony dotyka ziemi tylko palcami. Chory przyjmuje taką postawę nieświadomie, ponieważ tak czuje się najlepiej. Często pacjenci zginają nogę w biodrze i kolanie, aby zmniejszyć nacisk i rozciąganie nerwu kulszowego (J. Kiwierski, 1997).
Ból stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych i dominujących objawów w przebiegu dyskopatii lędźwiowej, często będąc pierwszym i najbardziej uciążliwym sygnałem, który skłania pacjentów do konsultacji lekarskiej. Jego etiologia związana jest z patologicznymi zmianami w obrębie krążków międzykręgowych – struktur odpowiedzialnych za elastyczność i amortyzację w kręgosłupie. W przypadku odcinka lędźwiowego, który odpowiada za utrzymanie znacznej części ciężaru ciała oraz wykonywanie złożonych ruchów, przeciążenia i mikrourazy mogą prowadzić do degeneracji dysków, co skutkuje ich uwypukleniem lub przepukliną. Te zmiany mechaniczne mogą z kolei uciskać na korzenie nerwowe wychodzące z rdzenia kręgowego, wywołując intensywny ból o charakterze miejscowym lub promieniującym.
Charakter bólu w dyskopatii lędźwiowej jest zróżnicowany i zależny od zaawansowania procesu chorobowego oraz od lokalizacji uszkodzonego krążka międzykręgowego. Najczęściej pacjenci skarżą się na ból ostry, przeszywający, który może promieniować do pośladka, uda, a nawet stopy – co jest typowe dla rwy kulszowej, będącej częstym powikłaniem dyskopatii. Ból może mieć także charakter tępy, narastający stopniowo, szczególnie w fazie początkowej zmian zwyrodnieniowych. Dolegliwości bólowe są często opisywane jako palące, świdrujące lub kłujące i nasilają się przy określonych ruchach ciała, długotrwałym siedzeniu, pochylaniu się, czy podnoszeniu ciężarów. Częstym zjawiskiem jest także występowanie bólu nocnego, który zakłóca sen i wpływa na jakość życia pacjenta.
Jednym z istotnych aspektów bólu w przebiegu dyskopatii lędźwiowej jest jego wpływ na funkcjonowanie codzienne. Pacjenci często ograniczają aktywność fizyczną, unikają schylania się, chodzenia na dłuższe dystanse czy wykonywania czynności wymagających wysiłku. W skrajnych przypadkach może dojść do całkowitego unieruchomienia chorego w pozycji leżącej. Ograniczenia te, poza fizycznym dyskomfortem, prowadzą także do zaburzeń psychicznych, takich jak obniżony nastrój, lęk czy depresja. Przewlekły ból w dyskopatii wiąże się również z ryzykiem wystąpienia tzw. zespołu bólu przewlekłego, w którym dochodzi do patologicznego utrwalenia bodźców bólowych w ośrodkowym układzie nerwowym, niezależnie od trwającej przyczyny somatycznej.
W procesie diagnostycznym ból pełni zatem funkcję kluczową – zarówno jako sygnał ostrzegawczy, jak i wskaźnik progresji choroby. Szczegółowy wywiad z pacjentem dotyczący charakteru, lokalizacji, intensywności i okoliczności występowania bólu pozwala na wstępne rozpoznanie. Dodatkowe objawy neurologiczne, takie jak mrowienie, drętwienie kończyn dolnych czy osłabienie siły mięśniowej, są sygnałem, że ucisk na korzenie nerwowe jest istotny i może wymagać intensywniejszego leczenia. Badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT), pozwalają na potwierdzenie obecności przepukliny jądra miażdżystego i ocenę jej wpływu na struktury nerwowe.
Leczenie bólu w dyskopatii lędźwiowej opiera się na podejściu wieloetapowym i kompleksowym. W fazie ostrej dominuje leczenie objawowe – stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), leków rozluźniających mięśnie oraz silniejszych analgetyków w przypadku bardzo intensywnego bólu. Równie ważna jest fizjoterapia, która poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia i techniki manualne może przyczynić się do zmniejszenia napięcia mięśniowego, poprawy elastyczności tkanek oraz zmniejszenia ucisku na struktury nerwowe. W niektórych przypadkach stosuje się blokady nerwowe lub zastrzyki z kortykosteroidami w celu złagodzenia dolegliwości. Leczenie operacyjne zarezerwowane jest dla pacjentów, u których leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów lub występują objawy poważnego ucisku na struktury neurologiczne, grożące trwałym uszkodzeniem.
Podsumowując, ból w przebiegu dyskopatii lędźwiowej stanowi najważniejszy objaw kliniczny, który decyduje o przebiegu diagnostyki, doborze terapii oraz dalszym rokowaniu pacjenta. Jego obecność, charakter i nasilenie są kluczowe dla monitorowania postępów leczenia oraz oceny skuteczności zastosowanych metod. Z uwagi na jego wpływ na codzienne funkcjonowanie i dobrostan psychiczny chorego, konieczne jest kompleksowe podejście terapeutyczne, łączące leczenie farmakologiczne, rehabilitację oraz edukację pacjenta w zakresie ergonomii i profilaktyki schorzeń kręgosłupa.